اخبار ترکمن – یاشار نیازی: فرهنگ ترکمن‌های ایران یکی از ناب‌ترین، خالص‌ترین و اصیل‌ترین فرهنگ‌ها در جهان به شمار می‌رود.
به گزارش پایگاه خبری و تحلیلی ترکمن؛ فرهنگ همواره مقوله‌ای است که ریشه و بنیان هر موضوع را دربرمی‌گیرد و به اساسی‌ترین مسائل جوامع انسانی می‌پردازد که هرچه از گزند تحولات مدرنیته و تمدن‌گرایی دورتر بماند ناب‌تر و بکر‌تر خواهد بود.
ایران از دیدگاه فرهنگ
وقتی از فرهنگ ایران سخن به میان می‌آید با تاریخ و قدمت عجین شده و بوی نوعی کهنگی اصیل و ناب را می‌دهد که تمامی جغرافیای کنونی، سیاست و مذهب را در صده‌های اخیر در می‌نوردد.
ایران به شدت کشوری با فرهنگ اصیل است که آثارش در تمامی کشورهای منطقه و حتی اروپایی مشهود است.
وقتی نماینده عالی رتبه یکی از کشورهای منطقه به ایران می آید در آغاز سخن از خویشاوندی و هم فرهنگی با آن کشور به میان می‌آید تابا استفاده از قرابت آن بتوان در ادامه مراودات اقتصادی و سیاسی همسو را انعقاد کرد.
ساختار ایران را نژادها و اقوام اصیل چون اقوام ترک، فارس، بلوچ، کرد، ارمنی، عرب و سایر اقوام تشکیل می‌دهند که قالبا با تمامی کشورهای همسایه در ارتباط فرهنگی تنگاتنگی به سر می‌برند.
حفظ فرهنگ یک پارچگی جامعه است
فرهنگ مهم‌ترین ابزار برای دوام و پایداری جامعه است. هرگز فرهنگ اصیل با تجدد و یا تمدن‌گرانی دستخوش تغییرات شگرف نشده و حفظ ریشه‌ها و اصالت آن باعث یکپارچگی جوامع می‌شود.
فرهنگ عمومی ساختاری از اعتقادات، باورها و سنت‌های رایج و موروثی نشات گرفته از تاریخ گذشته است که هرگز با اجبار و پشتوانه قانونی رایج نمی‌توان آنرا دستخوش تحول و تغییر ساختاری نمود و اگر چنانچه تحت فشار قرار گیرد باعث اختلاف و شکاف‌های عمیق در جامعه یکپارچه خواهد شد.
فرهنگ ساختاری جوامع نمادها و شاخصه‌های هر قوم را تشکیل می‌هد که هرگز با بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌ها نمی‌توان آنها را اصلاح کرد و مسیر جدید برایشان تعریف نمود.
شاخص‌های فرهنگی
تعیین شاخص برای اندازه‌گیری کمی مسائل آماری شاید میسر باشد اما در خصوص مقوله فرهنگ نمی‌توان شاخص عددی تعیین کرد، بلکه شاخص فرهنگی تنها در واژه کیفی رفتارها، باورها و عقاید می‌گنجد چرا که فرهنگ مقوله‌ایست مفهومی که هویت هر جامعه انسانی را دربر می‌گیرد.
زبان و ادبیات ترکمن، پوشش و لباس، موسیقی اصیل (فولکلور)، صنایع دستی (به ویژه فرش ترکمن)، اسب ترکمن (به ویژه نژاد آخال) همچنین آداب و رسوم ترکمن را می‌توان مهم‌ترین شاخص‌های فرهنگی ترکمن‌ها دانست که هریک به تنهایی در کتابی می‌گنجد.
فرهنگ ترکمن عجین است با اعتقادات دینی
ترکمن‌ها یکی از کهن‌ترین نژادهای شناخته شده انسانی با تاریخی بیش از 7 هزار سال مستند بر آثار ملموس و بیش از 13 هزار سال تاریخ نانوشته مستند بر آثار ناملموس و داستان‌های سینه به سینه هستند.
تاریخ کهن و طولانی ترکمن‌ها باعث تجمیع و تشکیل فرهنگی عظیم شده است که تمامی مسائل فرهنگی از جمله آداب، اعتقادات دینی و سنت‌های بومی و اصیل آنان را در برمی‌گیرد.
زندگی ترکمن‌ها چنان با مسائل اجتماعی، دینی و اعتقادات مذهبی‌شان عجین و در هم پیچیده است که هرگز نمی‌توان آنان را از یکدیگر تفکیک کرد و شاخص‌های کمی جدا از هم برایشان تعریف نمود.
شیوه زندگی و فرهنگ ترکمن‌ها از دیرباز همان اعتقاداتشان بوده است و در طول تاریخ اجتماعی و سیاسی‌شان همواره یکتاپرستی در کنار سنت‌ها و باورهای دینی برگرفته از اعتقاد به خدای یگانه که آنرا (تانگری) می‌نامند نشأت می‌گیرد.
شاید همین تاریخ بزرگ ترکمن‌ها که در طول زندگی پیامبران اولوالعزم و پیامبران زیادی را دیده و با آنان زیسته‌اند در تداوم یکتاپرستی آنان موثر واقع شده است.
روایتی هست که خالدنبی (ع) آخرین پیامبر مسیحی نیز حدود ۸۰ سال پیش از رسول اکرم (ص)، در میان ترکمن‌ها زیسته و آرامگاهش نیز در تورکمنصحرا واقع شده است. (البته تحقیقات بیشتری لازم است)
حتی روایتی است که ترکمن‌ها نامشان به تفکیک ایمان و ترک است که 1400 سال پیش با دعوت خاتم پیامبران (ص) به اسلام گرویدند چون از قبل باورها و اعتقاداتشان مبتنی بریگانه‌پرستی و ایمان به تانگری تعالی بوده است ملقب به ترک ایمان (ترکمان) و ترکمن شده‌اند.
(البته پرداختن به این مقوله خود مقاله‌ای جداگانه می‌طلبد)
لباس و پوشش ترکمن، اصالت و هویت فرهنگی
یکی از اساسی‌ترین وظایف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی کشور حفظ و ترویج اصالت‌های فرهنگی، ملی و آداب و رسوم اصیل اقوام ایرانی و انتقال آن به نسل‌های آینده است.
تهاجم فرهنگی که در حال حاضر از طرف فرهنگ داخلی صورت می‌گیرد بیشتر از عوامل خارجی ملموس‌تر می‌باشد.
یکی از مقوله‌های فرهنگی اصیل قوم ترکمن پوشش و لباس به ویژه در حوزه لباس رسمی بانوان است.
پوشش زنان ترکمن که با رنگ‌های بانشاط، زیورآلات و نقش و نگارهایش از زیباترین لباس‌های محلی و ملی ترکمن‌های ایران به شمار می‌رود اما در اثر تهاجم فرهنگ و پوشش بی‌هویتی به نام «مانتو» و امثال آن در حال انقراض است.
همراه با از بین رفتن پوشش اصیل ترکمن، متاسفانه حجابی که در دوره پهلوی نتوانستند از زنان ترکمن بردارند در ۴۰ سال اخیر، آرام آرام به زوال رفت، چراکه ساختار شکنی شد و ساختار فرهنگی لباس ترکمن که مانند سدی برابر هرگونه ورود فرهنگ بیگانه بود با ورود مانتو رخنه برداشت و فرو ریخت.
تنها راه: بازنگری در فرهنگ پوشش اقوام است.
وزارت ارشاد باقدرت بیشتری به بازیافت فرهنگ پوشش اقوام ایرانی اهتمام باید ورزد تا بلکه بتوانیم با آموزش صحیح و فرهنگ‌سازی پوشش ملی هر قوم ایرانی را بازیابی کنیم و بدین ترتیب فرهنگ اصیل خودمان را به نسل‌های آینده تعمیم بخشیم.
دانه‌ای که نخواهد رشد کند، هرقدرم آب و آفتابش دهی باعث می‌شود بیشتر بگندد
بعضا مشاهده می‌شود افرادی در جامعه خود را روشنفکر معرفی می‌کنند.
اساسا روشنفکر به یک اندیشمند که با رویکردی انتقادی فرهنگ و نظام اعتقادی عموم جامعه همچنین نهادهای مختلف اجتماعی را هدف گرفته است اطلاق می‌شود.
اما در اصل روشنفکر کسی است که همه چیز را علمی و با دانش روز بررسی می‌کند و قبل از اظهار نظر همه جوانب را که به صلاح جامعه و مردم است درنظر می‌گیرد و بعد آن را مطرح می‌سازد تا به اشتباه و ناخواسته آحاد جامعه را دچار سردرگمی، تشویش و جبهه‌گیری مقابل همدیگر نسازد.
روشنفکران واقعی تاثیر به‌سزایی در رشد و تعالی تمدن امروزی ایفا کرده و می‌کنند.
این افراد معمولا اندیشه و عقاید عموم مردم را با عقل خود می‌سنجند و با علم و اطلاعاتی که از مطالعات و تجربیاتشان اندوخته‌اند سبک سنگین کرده و نسبت به موضوعات پیرامون خود اظهار نظر می‌نمایند و خود را به نوعی آزاداندیش و دگراندیش نیز معرفی می‌کنند.
مهم‌ترین بخش فعالیت روشن فکران توجه به دغدغه‌های اخلاقی و انسانی بوده و نسبت به سایر آحاد جامعه احساس مسئولیت دارند و در طول تاریخ مشاهده شده چنین افرادی جانفشانی‌های زیادی کرده و بهای سنگینی برای کمک به رشد فرهنگی جامعه چون هنر، ادبیات، مسائل دینی، حقوقی، اعتقادی و ساختارهای اجتماعی در جهت مثبت و سازنده پرداخت کرده‌اند.
اما مهم‌ترین ویژگی که یک روشنفکر باید داشته باشد عدم انفعال است و صرفا افکار و اندیشه‌های خود را روشنگرانه نپندارد و همسو با باورها و عقاید عمومی مردم باشد. در غیر این‌صورت هرکسی می‌تواند خودرا روشنفکر معرفی کند و در جامعه نظراتی اظهار کند که عام مردم را دچار انفعال و سردرگمی سازد و چه بسا باعث اغتشاشات و اختلافات اجتماعی و دولتی نماید.
دیگر ویژگی مهم روشنفکران وقتی با دلایل و استدلال‌های سایر روشنفکران جامعه روبرو شد بلافاصله از موضع خود عقب‌نشینی کرده و درجهت برطرف ساختن سوءتفاهمات پیش آمده برآید و جبران مافات نماید.
چراکه در استراتژی مبارزه گاه عقب‌نشینی اصولی پیروزی بزرگی به بار می‌آورد که از دست‌آوردهای پیش‌روی کورکورانه ارزشمند‌تر است.
فرهنگ ازدواج یا ازدواج بی‌فرهنگ
هرفردی در سنی به خصوص بنابه معیارها و آموزه‌های علمی، اعتقادی، باورها و سنت‌هایی که دارد فرد بخصوصی را برای ازدواج انتخاب می‌کند تا با او نخستین گامش را برای بنیان خانواده که همانا جامعه کوچک و اجتماعی شدن است تشکیل دهد.
شخصا اعتقاد دارم ۳ مقوله (تولد، ازدواج و مرگ) از جمله مهم‌ترین رویدادهای زندگی هستند که عوامل معنوی و آفریدگار (قسمت و نصیب) در آنها دخیل است و در سایر موارد با توجه به اینکه خداوند انسان را اشرف مخلوقات خود قرار داده، تصمیم‌گیری را با توجه به آموزه‌های دینی، علمی به صورت آموزشی و اکتسابی تحت اراده انسان گذاشته است.
به گفته دکتر آزمندیان: بیرون زتو نیست آنچه درعالم هست،
از خود بطلب هرآنچه هست تویی
کبوتر با کبوتر باز با باز
این ضرب المثل عامیانه و بسیار ساده را بارها و بارها در زندگی شنیده‌ایم.
آیا ازدواج با فردی که با تمام مسائل فرهنگی و عقیدتی شما اختلاف دارد می‌تواند صحیح باشد؟!!
چنین ازدواجی به سان شمشیری دولبه است که تمام آینده شما و زندگی فرزندانتان را به چالش خواهد کشید.
هریک از ما عینا در جامعه‌ای که زندگی می‌کنیم چنین ازدواج‌هایی را دیده و یا تجارب دیگران را شنیده‌ایم که با غیر ترکمن ازدواج کرده و در ادامه دچار انحطاط شده‌اند و یا از طرف اجتماع ترد شده‌اند و یا خود محل زندگی را ترک کرده و منزوی گشته‌اند.
ازدواج پیوندی عاطفی و اجتماعی است که بنابه عقاید دینی ما در آسمان‌ها بسته می‌شود و هرگز نمی‌شود آنرا به صورت آزمایشی به کار برد.
ترکمن‌ها ازدواج را علاوه بر نیازهای عاطفی در جهت تقویت اقتصادی همچنین توسعه جمعیتی و اجتماعی بسیار اهمیت قائل هستند به همین دلیل سعی می‌کنند برای ازدیاد جمعیت که افزایش قدرت اجتماعی و اقتصادی را به دنبال دارد زوج خود را میان طایفه‌ای و از اقوام نزدیک انتخاب کنند.
از طرفی اگر ازدواج با غیر از ترکمن صورت گیرد در مسائل فرزندپروری تحت تاثیر کدام سمت و سو با کدامین آداب و فرهنگ نزدیک و با دیگری مغایرت یابد مسئله‌ای دیگر است که در ادامه زندگی برای زوجین و همچنین برای فرزندشان در جامعه و هم سن و سالانش دچار چالش بسیار خواهد کرد.
زبان از جمله مسائل مهم ایجاد اختلاف است که زن و مرد اگر گویش یکسانی نداشته باشند، چرا که ماهیت و اصل کاربرد زبان برای ایجاد ارتباط است و اگر زبان مشترک نباشد مهم‌ترین عامل اختلافات در خانواده را سبب می‌گردد.
باتوجه به اینکه زیربنای جوامع انسانی از تشکل‌های خانوادگی و سلامت جسمانی و روانی اعضای آن نشات می‌گیرد مهم‌ترین ملاک جامعه سالم همانا خانواده سالم است.
نتیجتا ازدواج برای ایجاد زندگی همراه با تفاهم، سالم و بانشاط می‌باشد تا در آن احترام و اعتماد مقابل وجود داشته باشد و هدف از ازدواج تولد فرزندانی است که در سایه تفاهم به بهترین شکل تربیت شوند.
ساختار داخلی ترکمن‌ها
مهم‌ترین ویژگی نظام اجتماعی ترکمن‌ها، ساختار طایفه‌ای است.
طوایف اصلی ترکمن‌ها (یموت، تکه، ارساری، گوگلان، سالور و نخور) است که علاوه بر آن ۴ طایفه مقدس ترکمن (آتا، مخدوم، خوجه و شیخ) نیز می‌باشد که مورخان از اختلافات و منازعات داخلی همین طوایف ۶ گانه نگاشته‌اند.
ترکمن‌ها در مقوله ازدواج به غیر از طایفه خود دختر نمی‌دادند وازدواج نمی‌کردند و گاه در مسیر اتحاد و همبستگی دو طایفه بزرگ ازدواج‌هایی صورت می‌گرفته است.
از طرفی ترکمن‌ها احترام خاصی به طوایف مقدس خود می‌گذاشتند و با این طوایف ۴گانه نیز از بی‌احترامی کردن خواسته و ناخواسته ترس داشتند و وصلت نمی‌کردند.
از جمله مهم‌ترین باورها و ارزش‌های ترکمن‌ها تعهد و احترام ویژه به بزرگان، عالمان و ریش سفیدان طوایف (یاش‌اولی‌ها) می‌باشد که تاثیر بسزایی در انسجام و تصمیم‌گیری‌های بزرگ آنان دارد.
سابقا مسائل اجتماعی چون ازدواج، نزاع‌های طایفه‌ای و قضاوت اختلافات برعهده همین یاش‌اولی‌ها بود و تمامی ترکمن‌ها به آنان تمکین می‌کردند و حتی برای امر خواستگاری نیز بزرگان هر طایفه مراجعه می‌کردند اگرچه امروزه نیز این سنت برجای مانده و اجرا می‌شود.
اما اکثر ازدواج‌های ترکمن‌ها درون طایفه‌ای بود و داستان‌های عاشقانه زیادی در طول تاریخ روایت شده که گاها دختر و پسری که از طایفه‌های مختلف باهم می‌خواستند ازدواج کنند ماجراهای زیادی را سپری کرده‌اند و هنوز این وقایع برای نسل‌های آینده به صورت داستان و یا آیدیم (ترانه‌های عاشقانه) توسط باغشی‌ها روایت می‌شود.
امروزه مسئله سخت‌گیری طوایف در ازدواج کاسته شده و ترکمن‌ها به شکل برون همسری البته فقط در میان طوایف ترکمن ازدواج می‌کنند و از این بابت مشکلی ندارند.
ترکمن‌ها همچنان تعصبات عمیق به ازدواج دخترانشان تنها و تنها با ترکمن‌ها هستند و حتی تصور و فکر اینکه دخترشان با جوان غیر ترکمن آشنا شود و یا بخواهد ازدواج کند برای آنان سخت آزار دهنده و در بسیاری از موارد ساختارشکنانه و نزاع برانگیز است.
زندگی اجتماعی ترکمن‌ها همچنان مردسالاری است و با وجود احترام فراوانی که مردان ترکمن به زوجین و زنان خود قائل هستند اما فرمانبرداری زنان از مردان جزو آداب و رسوم همچنین عقاید دینی و مذهبی آنان به شمار می‌رود.
اعتقاد شخصی نویسنده
ایران تشکیل شده است از رنگارنگ اقوام مختلف، اگر ما دست به یکپارچه‌سازی و همگون‌سازی اقوام با یکدیگر بزنیم و بخواهیم ساختار‌شکنی کنیم و همه مردم را یکدست و یکپارچه نمائیم دیگر فرهنگ اصیل و رنگارنگی اقوامی باقی نخواهد ماند و دیگر زیبایی و تنوع فرهنگ اصیل ایرانی بی‌معنی خواهد بود.
اگر آداب و رسوم، عقاید، زبان و ادبیات، پوشش اقوام، مذاهب مختلف اسلامی و غیر اسلامی کشورمان را از بین ببریم و همه را به یک لباس مبدل سازیم دیگر فرهنگ ایرانی و هویت ایرانی برایمان نخواهد ماند.
درنتیجه توصیه می‌کنم: با دُرناهای تورکمنصحرا کاری نداشته باشید
سلام ،خوب و عالی نوشته شده ،بله دغدغه که ذکر کردید برای اقوام دیگر هم هست ،واین موارد حل نخواهد شد تا جایی که ادمها به حق هم قانع واحترم متقابل داشته باشند و دنبال مال و مقام و ظواهر دنیوی نباشند
سلام.متاسفانه حرفهای شماازروی تعصب بیجابه قومیتتان هست ترکمنهاازاول جزاقوام ایرانی هستندونژادشان ایرانی هست هرچندرگه ای ازنژادزردپوست دربینشان هست که اندک است.یک دختریاپسر ترکمن هم میتواندبابقیه اقوام ایرانی ازدواج کندچه سنی چه شیعه این حرفهابوی تفرقه وجداکردن قوم همیشه ایرانی ترکمن ازبقیه اقوام ایرانی است