• خبرینگ کدی :

    21119

  • /
  • تاریخ :

    30 May 2018

  • پ

آزمون 300x180 - مخدومقلی​‌نینگ قول‌یازما دنگيشدیرمه‌​سیتاریخ و ادبیات – تورکمن نیوز -(بازنشر) تورکمنستانینگ «تورکمنباشی» آدینداقی ملی انیستیتوسیندا مخدومقلی‌نینگ یوزلرچه قولیازماسی جمله‌نندیر.

شاهیرینگ قوشغی​‌لار ییغیندیسى اوزالقی دؤولت اتحاد جماهیر شوروی، ایراندا، افغانستاندا هم باردير. شیخ محسن فانى، مخدومقلى‌نینگ قوشغیلار ییغیندیسینى ١٩٢۴ – نجى ییلدا تورکیهده چاپ اتدیرن هم بولسا، شاهيرینگ بو یرده قولیازماسينینگ باردیغى حاقدا آنیق ماغلومات یوق.

اروپا یورتلاریندا بولسا، بیزینگ بیلشيمیزه گؤرأ، شاهیرینگ دینگه اوچ قولیازماسى بار. بیرى مجارستانینگ بوداپست شهرینده آرمینیوس وامبرىنینگ تورکمن صحراسیندان آلیپ گیدن قولیازماسى، بیله کیسى برلین کتابخاناسینداقى قولیازما، اوچونجیسى بریتانیا موزه سیندأکى قولیازما.

من بولارینگ اۆچوسینیده گؤزدن گچیردیم. نوسغالارینگ اۆچوسى هم سوادسیزک أتبلر طاراپیندان یازیلیپدیر. بریتانیا موزه سیندأکى قولیازمانینگ کیمدن، حاچان آلیناندیغى حاقیندا کتابخانانینگ ماغلوماتلار کاتالوگینده بیر حابار یوق. سبأبى موزه نینگ ایشگأرلرى بو قولیازما اوچین اونس برمأندیرلر. دینگه بو قولیازمانینگ ١٨ – نجى عاصرینگ آیاغى، ١٩ – نجى عاصرینگ باشلاریندا یازیلاندیغى حاقدا ماغلومات بار.
بلگیده حاسابا آلنیپ دیر. داشى قاتى کاغذ بیلن جلدلنیپ دیر. صاحیپالارى روس OR- قولیازما 11414 کاغیذى. کتابینگ ١- نجى صاحیپاسى نینگ اوستونده کریل حاطى بیلن ” تانیا- نه تانچیک” دیهن یازغى بار.
صاحیپالارینگ آشاغراغیندا ” دنى سوفدان ١٠ – نینجى فورالدا، ١٩٣۴ – نجى ییلدا ساتین آلیندى” دییلیپ یازیلیپدیر.
سونگراقى صاحیپالارینگ بیرینده محمدقلیچ اونق دیهن یازغى بار. بیزینگ پیکریمیزه گؤرأ، بوکتابى دنىسوف محمدقلیچ اونق دان آلان بولمالى. م.ق. اونق خزر یاقاسیندا یاشایان
2
ایرانلى تورکمنلرینگ اونق- توماچ طایپاسیندان بولمالى. اونونگ حایسى اوباداندیغى بللى بولماسادا تورکمن صحرادا اونق-لار خزر یاقاسینداقى کوموش دپه، حوجا نپس، بأش یوسقا، سیجوال اوبالاریندا یاشایارلار.
خزریاقا تورکمنلرینگ روسلار بیلن گأمى بیلن آرا قاتناشیق ساقلاندیغینا بولسا تاریخ شایات.
مخدومقلى نینگ “بریتان” موزهسینده ساقلانیان قولیازماسى، شاهیرینگ ” تورغول دیلیدیلر” قوشغيسى بیلن باشلانیار، یؤنه ” تورغول” یرینه ” تورغون” دییلیپ یازیلیپدیر. مخدومقلى نینگ قولیازمالارينينگ أهليسي دیئن یالى ”تورغول دیدیلر” یادا ” یارب” بیلن باشلانیار.
بریتان موزهسین دأکى بو قولیازمادا، مخدومقولا دگیشلى ١٨٠ – دن قاوراق قوشغى بار. اولارینگ بیرنأچهسينينگ بندلرى دولى دأل. بو قولیازمادا، بیلهکى قولیازمالاردا دوش گلمهیأن تأزه قوشغولار یوق. یؤنه بو نوسغادان، کأبیر قولیازمالارداقى یالنگیش یازیلان سؤزلرینگ دوغرى یازیلان یرلرینه دوش گلسه بولیار. مثال اوچین مختومقلى نینگ بیزه مألیم بولان قوشغيلار ییغیندیسيندا دووش گلیأن:
دورددیر بو جانینگ لذتى
ساغلیق اونونگ سلطانیدیر–
دیئن سطر، بریتان نوسغادا
درددیر بو جانینگ ذلتى
ساغلیق اونونگ سلطانیدیر.
– دییلیأر.
شئیلهلیکده ذلت پسلیک دییمک بولوپ، درد جانینگ پسلیگى، ساغلیق بولسا جانینگ سلطانى دیئن مانى تایدان دوغرى آنگلاتما عمله گلیأر.
یادا نشرلردأکى:
“پیلهم دورار باغلاس الار غيل بیله ”– دیئن سطر بو یرده ” قول” دییلیپ یازیلیپدیر. بیز “قول” دییلمهگینى دوغرى حاس اپلایاریس. سبأبى، عاراپچا قول– دییمک ” زنجیر” دییمگى آنگلادیار. پیل غيل بیلن دأل- ده، زنجیر(قول) بیلن باغلانسا دییلسه، حاقیقاتا لایيق​دیر.
” اؤلمسدن بورون” دیئن قوشغینگ بیر بندینده:
دوز یرینگ قدرینى بیلگیل، دریاغا دولماسدان بورون،
گأمیده هوشگأر اوتورغیل، گردابا گلمسدن بورون.
٣
بو یردأکى ” دولماسدان بورون” سؤزى– ” دالماسدان بورون” بولمالى. سبأبى ” دالماق”– “چوممک،
باتماق” دیئن مانینى بریپ، شیغرینگ مانیسینا قابات گلیأر.
شاهیرینگ یاراشماز دیئن شیغریندا:
حاسناووینگ کؤلونه دولماق یاراشماز–
دیئن سطرینه چیقغیت بریلیپ، اونونگ باشغا بیر گؤرنوشینینگ هم باردیغى آیدیلیار.
اینه اولار:
حاماس اولکهسینه دیلمک یاراشماز.
من شو گؤرنوشلردن شِیله نتیجه چیقاردیم:
خمسهنینگ کؤلونه دالماق یاراشماز.
خمسه کؤلى، ایران أذربگجانىنینگ اورمیه شهريندهدیر. بو کؤلونگ سووى آشا شوُر بولانسونگ،
اونگا گیرن آدام چوممهیأر.
تاوشان سووه دؤزمز، شوُر سووا خرچنگ
خمسهنینگ کؤلونه دالماق یاراشماز.
مخدومقلى شاهيرینگ ” باش اوستونه” آدلى قوشغوسیندا شِیله سطر بار:
دییسهلر آتلانها آتلان
سونگ چنأپ اییِر آردا سیرتلان
یاو گونى قایراتا قاتلان،
لعنت قویما ریش اوستونده.
مونى هر دورلى دوشوندورمأگه سینانشیپ گلیأرلر. کألِرى حوتدهسیندن گلیپ بیلمهجک ایشه باش قوشمازلیق یالى مانى چیقاردیلار. یؤنه کأبیر نوسغالاردا سونگ چِنأپ دؤور یرینه سولوق چنأپ، گؤیأ آرسلان دیِن واریانتا قابات گلدیم. سولوق بولسا آغزدیریق دیمک دیر. یاغنى، چنینگ بیلن غایراتا گلیپ، چاپجاق آت یالى آغزدیریغى چینأپ دورماق مانینى آنگلادیار.
ولىمأمد آخون سللأنینگ اوجونا-دا ” سوولوق” یا- دا ” آلاقا” دییلیأندیگینى آیدیار. شونگا گؤرأ بو سطر شِیله بولمالى:
دییسه​لر آتلانها آتلان سوولوق چِینأپ دوور گؤیا آرسلان
یاو گونى غایراتا قاتیلان
لاغنت قویما ریش اوستونده.
عرب الیپ- بیسينده نوقاتلار اساسى رول اویناپ، اولارینگ یري دگیشمگى بیلن بیر حارپینگ باش غاچا بولماغینا آلیپ گلیأن حالاتلارى بار. مثال اوچین گؤیأ سؤزویندأکى “ی ” سِسىنینگ آشاغینداقى
۴
نوقاتلار اوستونده قویولسا آرد/ اوتور یر سِسى عمله گلیأر. یا- دا مشهور تورکمن سردارى جلال الدین لاقامى منگبورنى گؤرونوشینده یازیلیار. آصلینده بولسا اول منگوبرتىدیر. منگو دیمک تانگرى/ خداى، برتى بولسا حأضیرکى بردى سؤزیدیر.
گلجک ده ملى شاهیریمیزینگ نوسغالارینینگ تانقیدى یازغیسى دوزویل رواولارینگ دوغرى
گؤرنیشى سایلانار دییمک بیلن سؤزومی جملیأرین.

دکتر یوسف آزمون

 

تاملی بر نوشتار صحیح نام مخدومقلی فراغی

 

پایلاماز :
پایلاشینگ :

تلگرام

کانالیمیزا آغضا بولونگ

اینستاگرام

صاحیپامیزی ایزارلانگ

سیزینگ نظرینگیز

*

*
*

بالا
ترکمن نیوز