آژدارها بیلن چوپان /تورکمن ارته کی و حکایالار

بیر بار اِکِن، بیر یوق اِکِن، قَدیم زامانلاردا بیر چۏپان بار اِکِن. اۏل چؤل-بِیابانلاردا مال باقېپ گِزِر اِکِن. گۆنلِرینگ بیرینده اۏل چۏپان مال باقېپ یؤرکأ، اوُلې بیر تۆو هله ی توروپدېر. تۆو هله ی آیلانېپ-آیلانېپ، آخېردا چۏپانېنگ یانېندا کؤشِشیپدیر وِلی، اۏنوُنگ ایچیندِن بیر پِری چېقېپدېر.

پِری چۏپانېنگ یانېنا گِلیپ:
–مِنینگ اۆچ شِرطیم بار، شۏل شِرطلِریمی بیتیرسِنگ، مِن سانگا عَیال بۏلجاق – دیییپدیر. دوُل سۏراپ یؤرِن چۏپان اؤزۆنگه بِللی:
–آیداوِری، کِیگیم، شِرطلِرینگی. خُدای هالاپ، بِلکی، بیتیرأیه دیم –دیییپدیر.

اۏندا پِری:
– آیتسام، بیرینجی شِرطیم – ایکیمیزدِن بۏلان چاغانگ اوُغروُنا-دا، سِِتم هلی دأل، یۏلوُنا-دا. ایکینجی شِرطیم– باشېمې دارامدا-دا، سِِتم هلی دأل.  اۆچۆنجی شِطیم–مِیدانا گیدِمده، اېزېمدان قارامالې دأل–دیییپدیر.

– بوُ شِطلِرینگ اِل اوُجوُندان دۆزِلیأن شِطلِر-له، مِن راضې

– دیییپ، چۏپان بِگِنجیندِن یانگا دیرینگ-دیرینگ بؤکۆبِریپدیر. اۏنسۏنگ بوُلار أر-عَیال بۏلوُپ یاشابِریپدیرلِر. آی دان آی، گۆندِن گۆن گِچیپ، بوُلارېنگ چاغالارې بۏلوُپ باشلاپدېر وِلی، یانگقې پِری بۏلان چاغالارېنگ اوُغروُنا سِِتمِدِن-أ گِچِن، قایتام، گِزیپ یؤرِن ایتلِرینگ آغزېنا بِریپ قۏیبِیأرمیش. چۏپان گؤرگۆلی بۏلسا، اۏزال شِط اِدِنسۏنگ، شۏل شِطینی بۏزماجاق بۏلوُپ، اۏنگا “اِدیأنینگ نأمه؟” هِم دییمه یأرمیش. گۆنلِرینگ بیرینده بۏلسا، یانگقې چۏپانېنگ اِج هسی آغېر سېرقاولاپ، آخېردا هِم شۏل کِسِلیندِن آینگالمان، آرادان چېقېپدېر. قۏنگشې-قۏلام، دۏغان-قارېنداش، دۏست-یار اۏل پاخېرې جایلاماغا گِلیپدیرلِر.
امّا پِری نینگ وِلی، آزارېنا-دا دألمیش. هامالا قایېن اِن هسی اؤلمه دیک یالې، دیری گِزیپ یؤرأندأکی دِن هِم شادمېش. اۏلام اۏوارّام دییس هلِر، اۏل پِری اۏتوُراندا-دا قالدېرېلغې یۆکۆنگ اۆستۆنه چېقېپ اۏتېرمېش. آداملار چۏپانېنگ اِج هسی نینگ جِسِدی سالنان تابېدې گؤتِریپ اوُغراپدېرلار وِلی، اۏل پِری جاقغېلداپ گۆلمأگه باشلاپدېر. اۏلار تأ قۏنامچېلېقدان قایدېپ گِلینچألِر هزیل اِدیپ گۆلۆپدیر. آداملار اؤیلی-اؤیۆنه دارغاپدېرلار. چۏپان گؤرگۆلی قالېبِیپدیر عَیالې بیلِن. اؤز یاسسېقداشې نېنگ گِلشیکسیز حِرِکِتلِرینی بیل هسی گِلیپ، چۏپانېنگ ایچینی ایت یېرتېپ باریارمېش. اۏندا-دا سۏرامانېنگ اوُغروُنې تاپمان اۏتېرمېش.
آخېرې اۏل قَهَرېنا بأس گِلیپ بیلمأن، هله یی نینگ یانېنا بارېپ:
– سِن نأمه اۆچین مِنگ اِجِم اؤلِنده، یۆکه چېقېپ اۏتوُردېنگ؟ – دیییپ سۏراپدېر.
اۏندا عَیالې:
– ایچِری بۆتین قاندان دۏلدې، مِن یۆکه چېقماسام بۏلجاق دأل- دیییپدیر.
– اِجِمی جایلاماغا اوُغرانېمېزدا نأمه اۆچین گۆلدۆنگ؟
–گۆلمِز یال ېمې نأمه؟ اجِنگ آصېل دۆنیأ چېقداجې اِتمأندیر،
اېزېندا یکه سۆبسه باریا، شۏنگا گۆلدۆم– دیییپدیر.
اۏندا چۏپان:
–موُنچا بۏلانېنا گؤرأ، بِیله کی سېرلارېنگې هم سۏرایجاق دیییپدیر.
– اِگِر اِدِن شِطینگی بۏزاسېنگ گِلسه، سۏرابِر – دیییپدیر.
– سۏراسام نأمه اۆچین چاغالارېمې ایته بِریأنگ؟
–آی، سامسېق، اۏلار ایت دأل آخېرې. اۏلار مِنینگ اِنِم-آتام
آخېرې. یؤنه ایدیپ سۏراجاق بۏلسانگ، چاغالارېنگې گِتیرِر-ده، مانگلایېنگا بِرِر اؤتأیدِرین – دیییپدیر.
ایندی چۏپان سۏراماسېنې بِس اِدیپ: “بِیله کی سېرلارېنې اؤزۆنه بیلدیرمأنِم بیلیپ بیلِرین-له” دیییپ اۏنگایېپدېر.
اۏنسۏنگ چۏپان عَیالې مِیدانا گیدِنده، اېزېندان سِِدیپدیر
وِلی، گؤرسه عَیالې نېنگ باغېر-اؤیکِنی اېزېندا سۆیره نیپ
باریارمېش. سۏنگ بیر گۆنِم عَیالې باشېنې داراندا سِِدیپدیر
وِلی، اۏل کِلّه سینی آیرېپ، بِیله ده داراپ اۏتېرمېش.
پِریزاد أری نینگ اِدِن شِطلِرینی بۏزاندېغېنې بیلیپ:
–اېنها، چاغالانگ! – دیییپ، چۏپانېنگ چاغالارېنې گِتیریپ
بِریپدیر.
چۏپان قاراپ گؤرسه، ایکی سانجاق بیر اِیج هجیک چاغامېش.
بیری اۏغوُل، بِیله کی سی قېزمېش. اؤزلِرِم شایلېجا چاغامېش.
پِریزاد:
– چاغالانگنگې اؤزۆنگدِنِم قۏوې ساقلاردېم وِلین، اِدِن
شِطینگده دوُروُپ بیلمه دینگ – دیییپدیر-ده، دوُران یِرینده
تۆو هله یه اؤورۆلیپ، آسمانا غایِب بۏلانمېش.
چۏپان نألاچ اِتجه گینی بیلمأن، چاغالارېنې قارّې اِنه سینه
تابشېرېپ گِزیبِیپدیر. امّا هیچ یِرده قَرار تاپماندېر. یِتیم
چاغاجېقلارېنا گؤزی دۆشِنده بۏلسا، یۆرِگی قېیېم-قېیېم
بۏلیارمېش.
آخېرې بۏلمانسۏنگ:
– اِتدیم-اِتدیم اؤزۆمه اِتدیم – دیییپدیر-ده، باشېنې آلېپ
اۏبادان چېقېپ گیدیپدیر. اۏل بارېپ، بیر داغلېقدا مِسگِن
توُتوُنېپ، قېلېجېنې بۏینوُندان آسېپ، داغلارېنگ آراسېندا
گِزیبِیپدیر. گِزِنینگ بیلِن پِریزاد تاپدېرجاقمې؟!
اۏل شِیدیپ آیلانېپ یؤرکأ، داش-تؤوِرِگینه قاراسا، هۏل
بِیل هرأکده ایکی سانې آژدارها اوُرشوُپ دوُرموُش. آژدارهالارېنگ
بیری بِیله کی سینی آلارلې مېش.
چۏپان بوُ یاغدایې اوُزاق سېنلاپ دوُرمان، دِررِو اېلغاپ،
اۏلارېنگ یانېنا بارېپدېر-دا:
– یا خَیردېر، یا شِدیر – دیییپ، سالېپدېر قېلېجېنې یۏقارقې
آژدارهانېنگ کِلّ هسیندِن آلماز یالې ییتی قېلېچ داش-تؤوِرِگی
قېزېل قانا بۏیاپ، یۏقارقې آژدارهانېنگ کِلّ هسینی هۏندا
زېنگېپ تاشلاپدېر اِمّا شۏل آرالېقدا آشاقداقې نېنگام قارنېنا
بیرآزاجېق زِپِر یِتِ اِکِن.
ایندی یۏقارقې آژدارها-ها اؤلۆپدیر، آشاقداقا-دا دیل
چېقېپدېر:
– های، آدامزاد، اِدِن کؤمِگینگه تانگرې یالقاسېن! سِن
مانگا اوُلې یاغشېلېق اِتدینگ وِلین، شوُ دۆشِنجه یارانام
قوُتارې بیلسِنگ، مِنِم سانگا اوُلې یاغشېلېق اِده یین – دیییپدیر.
اۏندا چۏپان:
–مِن اۏل یارانې نأدیپ قوُتارارقام؟
– اۏنوُنگ ایشی آنگسات-لا. سِن گیت-ده اۏبالارا آیلانېپ،
بیر پأک عَیالېنگ سۆیدۆنی گِتیر. شۏل سۆیدی شوُ یارا چالارېس
وِلی، یارانگ اؤز-اؤزی بیتِ، اِگِر یاراماز عَیالېنگ سۆیدۆنی
گِتیریپ چالسانگ وِلی، یارا اؤز-اؤزۆندِن آزېپ بِتِلأر –
دیییپدیر.
چۏپان:
– آللا، سِن مانگا قېن یوُموُش بوُیوُردېنگ-اۏو! مِن سۆیت
آلجاق عَیالېمېنگ پأکدیگینی یا بِیله کیدیگینی نأبیلِرمیشیم؟
– دیییپدیر.
اۏندا آژدارها:
– اۏندان آرقایېن بۏل. مِن سانگا شوُ مۏنجوُغې نېشان
بِرِرین. سِن مۏنجوُغېنگ دِشیگیندِن هایسې عَیالا سِِتسِنگ-
ده، اۏنوُنگ نأهیلیدیگی مألیم بۏلار. اِگِر اۏل یاراماز بۏلسا،
اۏندا اۏنوُنگ دوُشوُشان آداملارې اۏل عَیالېنگ اېزېندا حأضیرِم
اۏغار-اۏغار اۏیناشېپ یؤرِندیرلِر. یِنه هِم شۏل مۏنجوُغې اۏل
عَیالېنگ یۆزۆنه توُتسانگ، اِگِر اۏل یاراماز بۏلسا، اۏنوُنگ یۆزی
قارا اؤرت بۏلوُپ گؤرنِر – دیییپدیر.
چۏپان مۏنجوُغې آلېپ، اۏبا طاراپ قایدېبِیپدیر. آزیؤرأپ،
کؤپ یؤرأپ اۏبا گِلیپ: “گِل، قۏوسې، مِن سوُو آلېنیان گُذرینگ
باشېندا گیزلِنیبرأگه دِن یاتېبِه یین. عَیاللار ایر اِرتیر، گیچ آغشام
سوُوا گِلِرلِر. شۏنې سېنلار یاتارېن” دیییپدیر-ده، یاتېبِیپدیر
گُذرینگ باشېندا.
اۏل شِیدیپ، گِلِن عَیالې گؤرۆپ اۏتېرمېش. شۏل بارمانا
گُذره بیر عَیال گِلیپدیر وِلی، اۏنوُنگ اېزېندا آرلېق یوُویان
تاسېندان باشغا زات یۏقموُش.
عَیال کۆیز هلِرینی سوُودان دۏلدوُرېپ، اؤیۆنه طاراپ
اوُغراپدېر وِلین، یانگقې یاتان چۏپانام:
–آللا، شوُ عَیالېنگ چاغاسې بار بۏلای بیلس هی دیر – دیییپ،
اۏنوُنگ اېزېنا قارابا-قارابا دۆشۆبِریپدیر.
عَیالېنگ گیرِن اؤیۆنی بِک بِللأپ، آزوَقت گِچیریپ:
– سلام علیکم! – دیییپ، چۏپانام شۏل اؤیه گیریپدیر.
–علیک السلام. گِله وِری، مېهمان، گِچ، اۏتوُر – دیییپ،
یانگقې عَیال چۏپانا مۆرأهِت اِدیپدیر.
چۏپان سِسینی چېقارېپ بیلمأن، اِپ-اِسلی وَقت اۏتوُرېپدېر.
اؤی اِی هسی عَیال بۏلسا موُنوُنگ بیر خَبَې نېنگ باردېغېنې
بیلیپ:
–مېهمان، نأمه خَبَېنگ بۏلسا چِکینمه-ده آیدېبِ،
بیتیری بیلسِمأ اؤزۆم بیتیرین، بۏلماسا-دا گیچلیک اؤی اِی هسی
گِلِر، شۏنگا دییأیِریس –دیییپدیر.
عَیالدان بوُ سؤزلِری اِشیدِن چۏپان چِکینه-چِکینه آخېرې
خَبَېنې بِریپدیر.
– هأ… شِیله دییسِنه. بوُ یوُمشوُنگ بیزینگ اِلیمیزدِن گِلجِک
زات دأل. اېنها، گیچلیک آدامېم گِلسین، مِن شۏنگا گِنگِشیپ
گؤره یین، اِگِر اۏل راضې بۏلسا، مؤهۆمینگی بیتیرِریس –
دیییپدیر.
گیچلیک آدامسې گِلِنسۏنگ، یانگقې عَیال:
– شوُ مېهمان سانگا اِرتیردِن بأری قاراشېپ اۏتېر. اؤزِم شِیله
یوُموُش بیلِن گِلیپدیر – دیییپ، أرینه گِنگِش سالېپدېر وِلی،
أری:
– دِرمانلېق اۆچین گِرِک بۏلسا، بِریپ قۏیبِ، گِنگِشمِک نأمأ
گِرِکدی – دیییپدیر.
چۏپان ایشینی بیتیریپ، أر-عَیالا مِنّتدارلېق بیلدیریپ:
“نیره ده سینگ آژدارهانېنگ یانې؟…” دیییپدیر-ده، یۏلا
دۆشۆپدیر.
آز یؤرأپ، کؤپ یؤرأپ، آژدارهانېنگ یانېنا بارېپ، اۏنوُنگ
یاراسېنا گِتیرِن سۆیدۆنی چالېپدېر وِلی، آصېل آژدارهانېنگ تِنینه
هیچ هیلی شیکِس یِتم هدیک یالې مېش. شۏبادا قوُتوُلېپدېر.
یاراسېندان قوُتوُلان آژدارها چۏپانا قاراپ:
– سِن-أ مانگا یاغشېلېق اِتدینگ وِلی، مِنِم سانگا یاغشېلېق
اِده یین.
دۆنیأده نأمه ایسل هسِنگ، آیت؟! – دیییپدیر.
اۏندا چۏپان:
–مِنینگ اِجِم پاخېر اؤلدی وِلین، پېلان اۏبادا بیر قارّې اِنِم
بیلِن ایکی سانې یِتیم چاغام بار. شۏلارا-دا، اؤزۆمه-ده گؤز-
قوُلاق بۏلار یالې بیر راقېپلې، اِنصافلې، اۏوادان، پأکیزه قېز
آلېپ بِرسِنگ، باشغا دیلِگیم یۏق – دیییپدیر.
آژدارها چۏپانا یِنه بیرمۏنجوُق بِریپ:
– شوُ مۏنجوُغېنگ گؤزۆندِن اۏبا قېزلارېنا سِِت.هایسې بیری
گؤونۆنگه یاراسا، گِلأی، سالغېدې مِنینگ بۏینوُما – دیییپدیر.
چۏپان مۏنجوُغې آلېپ، اۏبا قېزلارېنا سِِدیأرمیش وِلی، هیچ
بۏلماندېر، هِر بیری نینگ اؤز هالایان ییگیدی بار بۏلارا چِم هلی.
آخېرې بیر قېزا سِِدیپدیر وِلی، اۏل قېزېنگ تؤوِرِگینده هیچ
کیم یۏقموُش.
–هأ-أ-أ، بۆیأ، تۆیس مِنینگ ایسلأن ماشغالام بۏلسا گِرِک –
دیییپ، قارّې اِن هسی نینگ یانېنا بارېپدېر-دا:
– اِنه، هۏ پېلانلارېنگ قاپېسېنې سۆپۆریپ قایت – دیییپدیر.
اۏندا اِن هسی:
– آی، اۏغلوُم، اۏلار بیر بایدېر، بیز بۏلساق، بیر غارېپ.
عؤمۆرِم بِرمِزلِر، قۏوارلار – دیییپدیر.
–آی، سۆپۆر-ده دوُر، گؤرۆبِرِریس. سالغېدېندان چِکینمه –
دیییپدیر.
اِنه سی آغتېغې نېنگ آیدېشې یالې اِدیپ، شۏل بایېنگ
قاپېسېنې گۆنده سۆپۆریپ دوُروُپدېر.
آخېرې بوُ خَبَې بایا یِتیریپدیرلِر. بای بۏلسا:
– آی، غارېبېنگام گؤونی باردېر. کؤپرأک سالغېت سالېپ
قۏووُپ قۏیبِسِنگیز-له – دیییپدیر.
قارّېنې چاغېرېپ، آغېر سالغېت سالېپدېرلار وِلی، قارّې
اۏلارا قاراپ:
–خَطه یازېپ بِرأیینگ، مِن بیر عقل-هوُشې گیدِن قارّېدېرېن،
اۏنسۏنگ یالنگېشېپ اۏتوُرمایېن – دیییپدیر.
قارّې نېنگ آیدېشې یالې اِدیپ، سالغېت کؤکۆنی سالېپ،
یازېپ بِریپدیرلِر وِلی، قارّې هِم اۏل یازغېنې آغتېغې نېنگ
اِلینه گِتیریپ بِریپدیر.
چۏپانام خطی آلېپ، آژدارهانېنگ یانېنا گیدیپدیر.
آژدارها-دا چۏپانا شۏل یازغې داقې زاتلارې آرتېغې بیلِن
تاپېپ بِریپدیر.
شِیدیپ چۏپان اۏل بایېنگ قېزېنې آلېپ، اوُلې تۏی توُتوُپ،
مِراد-مَقصَدېنا یِتیپدیر.
بوُ ارته کی:
کانالیندا تاییارلانیلدی.