چکیده
بی شک، اگر افراد در یک جامعه اسلامی در آغاز دوران کودکی و در ادامه، در سال های نوجوانی، از شکل دهی به هویت فردی، اجتماعی، ملی و دینی خود بی بهره بمانند و متولیان امور تربیتی مانند خانواده و مدرسه نیز نسبت به فنون جدید تربیتی و شکوفایی هویت در آنان بی توجه باشند، تصور صحیحی از هویت به دست نخواهند آورد. در این میان، تغییرات نسبی ناشی از ظهور اپیدمی کرونا در میان افراد با سنین مختلف متفاوت بوده و در همه جوامع و برای همه اقشار اجتماعی یکسان نیست و همگان به یک اندازه تحت تأثیر این تغییرات نبوده اند.

در این میان کودکان به عنوان آسیب پذیرترین اقشار یک جامعه بیشتر تحت تاثیر تبعات مختلف تاثیر کرونا بر سبک زندگی فردی و اجتماعی قرار گرفته اند. یکی از این تبعات ناشی از اپیدمی بیماری کرونا، اختلال در فرآیند هویت یابی کودکان ایران اسلامی است.

در واقع، با به تعلیق درآمدن فعالیت‌ها و روندهای قبلی زندگی روزمره، افراد جامعه و به ویژه کودکان هرچه بیشتر از هستی، چیستی و چرایی هویت فردی، اجتماعی، ملی و دینی خویش فاصله گرفته اند. بنابراین، این تحقیق به شیوه فراتحلیل و روش کتابخانه ای و کیفی درصدد یافتن روش هایی برای بازآموزی فرهنگ هویت ایرانی- اسلامی در میان کودکان جامعه است.

نتایج این تحقیق نشان داد که ویروس کرونا، علیرغم هزینه هایی که شیوع آن بر جامعه تحمیل کرده است، فرصتی مناسب برای بازنگری و بازاندیشی در باب مسئله هویت یابی در افراد جامعه به ویژه کودکان را فراهم کرده و سبک زندگی آنان را در جامعه با تحولات عظیمی مواجه کرده است.

واژگان کلیدی: هویت، کودکی، پساکرونا، تربیت، شکوفائی

 

۱- مقدمه
دوران کودکی در زندگی انسان از اهمیتی ویژه برخوردار است. در این دوران می توان بنای یک زندگی سالم و سعادتمندانه را پی ریزی کرد و از بروز بسیاری از مشکلات درآینده جلوگیری نمود. بسیاری از نابسامانی های روانی و اخلاقی انسان ناشی از تربیت نادرست انسانها در دوران کودکی است. بنابراین، اگر خانواده ها بتوانند نقش مثبت و فعالی در تربیت فرزند داشته باشند،

قطعا کودکانشان در مراحل جوانی و نوجوانی درک بهتر از زندگی و مفهوم آن خواهند داشت. آنچه که پژوهشگران از آن به عنوان وجود و عنصر پروش و آموزش کودک یاد می کنند، بحث هویت است. با توجه به اینکه جامعه ایران جامعه مذهبی و متکی به دین اسلام است، اهمیت هویت دادن دینی به کودکان از اهمیت بسزایی برخوردار است.(رحمتی، ۱۳۹۷)

هویّت یا کیستی به مجموعه نگرشها، ویژگیها و روحیات که یک فرد و آنچه وی را از دیگران متمایز می کند، گفته می شود. در فرهنگ های سنتی مفهوم فرد تقریباً وجود نداشت و فردیّت چندان پسندیده نبود. فقط پس از ظهور جوامع جدید و به خصوص بعد از تفاوت یابی و تقسیم کار بود که فرد به طور جداگانه در کانون توجه قرار گرفت. اما فردیت به طور مسلم در تمام فرهنگها به درجات مختلف ارزشمند بوده است.(Simpson, Rholes, 1998)

به بیانی دیگر، هویت برآیند مجموعه‌ای از ویژگی‌ها و باورها، گرایش‌ها، صفات و بینش‌های افراد است که تحت ‌تأثیر شخصیت، تربیت و فرهنگ شکل می‌گیرند. هویت را می‌توان در مرتبه نخست به دو سطح فردی و جمعی تقسیم کرد. هویت فردی شامل ویژگی‌ها و خصوصیات یگانه هر فرد است که او را از دیگران متمایز می‌کند. در واقع، بخشی از هویت فرد است که با او به دنیا می‌آید؛ از قبیل جنسیت، نژاد، قد، رنگ چشم، و رنگ مو. هویت جمعی (اجتماعی) متشکل از نقش‌هایی است که در جامعه و محیط پیرامون به فرد محول می‌شود. هویت جمعی از نمادها و معانی مشترک بین اعضای یک جامعه به وجود می‌آید و باعث ایجاد ما در بین اعضای گروه می‌شود.

در هویت اجتماعی، فرد به نوعی خودشناسی دست پیدا می‌کند که نشان می‌دهد از نظر روان ‌شناختی و اجتماعی کیست و در چه جایگاهی قرار دارد. در هویت جمعی، فرد به گروه تعلق می‌گیرد و نسبت به اعضای آن احساس تعهد و تکلیف می‌کند. هویت جمعی انواعی دارد که یکی از آن‌ها هویت ملی است. هویت ملی یکی از مهم‌ترین سطوح هویت جمعی است که برآمده از ملیت است. ملت‌های مختلف از نظر ویژگی‌های فیزیکی، رفتاری و … با هم متفاوتند و در مورد خود و دیگران تصوراتی دارند که گاهی از آن به‌ عنوان فرهنگ مشترک یاد می‌شود. این مشترکات باعث شکل‌گیری هویت ملی می‌شوند که حاصل آن ایجاد احساس تعلق و وفاداری به عناصر و نماد‌های مشترک در اجتماع است.

شناخت، تکوین و پرورش هویت ملی باعث ایجاد حس تعلق و وابستگی و وفاداری به میهن می‌شود و فرد را مصمم می‌نماید که در جهت اعتلای فرهنگ خود بکوشد و در برابر تهاجم فرهنگی مقاومت کند. چنانچه هویت ملی عمیقاً شکل گیرد، فرد به خود و ملیت خویش افتخار می‌کند و ضمن دل نباختن به فرهنگ‌ها و ملت‌های بیگانه،

در راه استقلال، رشد و ترقی کشور و خدمت به هموطنان خود از هیچ تلاشی دریغ نمی‌ورزد. حفظ مرزها و تمامیت ارضی کشور از طریق هویت‌بخشی به افراد و ایجاد وابستگی به جامعه ملی، احساس تعهد و تعلق به جامعه و کشور امکان‌پذیر است. بنا بر آنچه گذشت، پرورش هویت ملی یکی از اهداف اساسی جوامع برای حفظ ثبات، رشد و بالندگی است که عوامل مختلفی بر شکل‌گیری و تعمیق آن تأثیر‌گذارند. نظام آموزش ‌و پرورش به دلیل برخورداری از نیروی انسانی توانمند و در اختیار داشتن زمان قابل‌توجهی از عمر افراد، نقش محوری در شکل‌گیری هویت آنان دارد. از بنیادی‌ترین کارکردهای این نهاد، جامعه‌پذیر نمودن افراد و پرورش دادن انسان‌های علاقه‌مند به میهن، و پایبند و متعهد به ارزش‌های ملی و دینی است. مربیان پیش ‌دبستانی علاوه بر پرورش مهارت‌های جسمی و ذهنی، با انتقال نگرش‌های جدید در زمینه‌های اخلاقی، عاطفی و فرهنگی موجب پرورش اجتماعی نوآموزان می‌شوند.

جامعه‌پذیری فرایند همنوایی یا همنوایی نکردن فرد با ارزش‌ها، آداب و رسوم و نگرش‌های جامعه از طریق تقابل بین فرد و جامعه است که روندی پیوسته و مستمر دارد و در جریان کنش متقابل فرد با دیگر انسان‌ها هویت وی شکل می‌گیرد. هویت ملی به‌عنوان مهم‌ترین نوع هویت جمعی، در کشاکش تصور ما از دیگران شکل می‌گیرد و اصولاً پیرو دانش و بینشی است که ما در درجه اول خارج از خانواده، یعنی در مدرسه، دریافت می‌کنیم. مربیان در ایجاد و رشد این بخش از هویت، نقشی محوری بر عهده دارند. آن‌ها در برنامه تدوین شده و برنامه‌های پنهان که نقش آن‌ها بیشتر از برنامه ‌های آشکار است، با برنامه‌ریزی مناسب می‌توانند در جهت هویت ‌بخشی کودکان گام‌ های مؤثر بردارند تا علاقه و احترام آنان را به نماد‌های ملی و آداب و رسوم و مناسبت‌ها برانگیزند و تعلقات دینی و ملی آنان را تقویت نمایند.

از طرفی خانواده به عنوان اولین و کوچکترین نهاد اجتماعی شدن در انتقال ارزشهای اخلاقی، اجتماعی، اعتقادی، آداب و رسوم، گرایشها، آرزوها، عادتها و نگرشها به کودک، نقش اساسی دارد. اعضای خانواده، به ویژه والدین، آگاهانه یا ناآگاهانه، از راه آموزش مستقیم یا الگو قرار گرفتن برای کودکان و نوجوانان، در شکل دادن شخصیت و رفتارشان نقش مهمی ایفا می کنند. (رضایی، ۱۳۸۵) مسئولیت پدر و مادر در برابر فرزندان به قدری مهم است که امام سجاد(ع) از خداوند چنین درخواست کمک می کند:
أعِنّی عَلی تَرْبِیَتِهِمْ و تأدیبِهِمْ وَ بِرِّهِمْ(شعرانی،۱۳۸۹): خدایا! مرا در پرورش و ادب کردن و نیکی کردن به آنها یاری فرما. در این راستا، پدر و مادر باید با ایجاد محیط عاطفی در خانواده، به عواطف و احساسات فرزندان پاسخ دهند و با تقویت ریشه های دینی و اعتماد به نفس، پایه های رشد شخصیتی آنها را محکم کنند. بررسی های صورت گرفته نشان می دهد که عواملی همچون تبعیض میان فرزندان، خشونت، اختلاف خانوادگی، طلاق و بزهکاری والدین، در به وجود آمدن فرزندان بی هویت، نقش بسیار مهمی دارند. اینگونه فرزندان، در نخستین فرصت می کوشند تا از خانواده خود جدا شوند و مسیر دیگری را در پیش بگیرند. بررسی های آماری ده کشور اروپایی نشان می دهد که یازده درصد کودکانی که به گناه و کارهای خلاف دست می زنند، از خانواده های گسسته ای هستند که وضعیت نابسامانی داشته اند.(سجادی، ۱۳۸۴)

۱-۱- بیان مسئله
بر اساس پژوهش های دانشمندان گوناگون، بیشترین نابسامانی های اخلاقی و رفتاری در بزرگسالی، به سبب برخورد نادرست با کودک در دوران اولیه رشد و آغاز سالهای زندگی است. در این باره، متولیان تربیتی برای شکل گیری هویت باید از ابتدای زندگی نوزاد، کار خود را آغاز کنند.(رحمتی، ۱۳۹۷)
چگونگی گذران اوقات فراغت کودکان ما در دوره پساکرونا که بسیاری از معیارها تغییر کرده، خود به عنوان یک مسئله اجتماعی در جامعه ایران نمود یافته است؛ زیرا برخی از فعالیت های فراغتی کودکان فاقد هرگونه پشتوانه عقلانی و جنبه های سازنده فکری است. بسیاری از کودکان اوقات فراغت خود را به شیوه های فردی غیر فعال همچون تماشای تلویزیون و استفاده بیش از اندازه از بازی های کامپیوتری می گذرانند.

اپیدمی کرونا، تلنگری بود که از یکسو بشر را به بازخوانی و باز اندیشی در سبک زندگی فراخوانده و از دیگر سو، شرایطی را رقم زده که سبک جدیدی از زندگی به اجبار بر جوامع انسانی حاکم شود. محدود شدن ارتباطات و تعاملات چهره به چهره افراد با یکدیگر، تعطیل شدن اجتماعات، ارتقای سطح بهداشت فردی و عمومی مثل شستشوی مکرر دستها، استفاده از ماسک و دستکش های بهداشتی، حفظ فاصله از دیگران و رعایت دیگر پروتکل های بهداشتی، تغییر نوع سرگرمیها، تعطیلی مراکز و اماکن مقدس مذهبی، زیست اجتماعی نوینی در بستر فضای مجازی و تغییرات بسیاری را در سبک زندگی انسانها به وجود آورده است. البته این تغییرات نسبی بوده و در همه جوامع و برای همه اقشار اجتماعی یکسان نیست و همگان به یک اندازه تحت تأثیر این تغییرات نبوده اند. در این میان کودکان به عنوان آسیب پذیرترین اقشار یک جامعه بیشتر تحت تاثیر تبعات مختلف تاثیر کرونا بر سبک زندگی فردی و اجتماعی قرار می گیرند.(تاج بخش، ۱۳۹۹)

۱-۲- ضرورت و اهمیت موضوع
پرداختن به موضوع هویت در اوان دوره کودکی افراد از دو جهت اهمیت بسزایی دارد: نخست، هویت ها بیانگر تصور فرد یا جمع از خویشتن و نحوه رابطه با دیگران است. دوم اینکه هویت ها به اقتضای شرایط اجتماعی خاص شکل می گیرند و جنبه اجتماعی قوی دارند. هویت ها و از جمله هویت ملی در بستر یک فضای اجتماعی شکل میگیرند. از این رو باید توجه داشت که آگاهی از هویت نه تنها جنبه عملی دارد و به زندگی روزانه افراد مربوط می شود بلکه جنبه گفتمانی نیز دارد. در مورد هویت ملی قضیه حتی شکل خاص تری پیدا میکند. مفهوم هویت ملی در درجه نخست با ایده یگانه بودن ملت و احساس تعلق به یک جامعه تاریخی به خصوص پیوند می خورد. در ارتباط با هویت اسلامی می توان اشاره به اولین ترجمه قرآن داشت که به زبان فارسی است. و در مجموع هویت کودکان ایرانی ترکیب و ادغامی از هویت اسلامی- ملی است.

۱-۳- ادبیات و پیشینه تحقیق
مینوچین(۱۳۷۵) در مطالعات خود، خانواده را کانون شکل گیری هویّت فرد در اوان کودکی قلمداد می کند و آن را خاستگاه هویّت انسان می داند. او معتقد است که احساس هویّت، متّکی بر دو رکن است: یکی احساس تعلّق و دیگری مجزّا بودن. وی خانواده را آزمایشگاهی می داند که این دو جزء در آن با هم مخلوط و نسخه پیچی می شوند. بنابراین، نتایج پژوهش های وی نشان داد که میتوان چنین ادّعا کرد که تمام مقولات گوناگون تحوّل انسانی از بدو حیات عمیقاً تحت تأثیر محیط خانواده هستند.
بخشنده بالی(۱۳۸۵) در کتاب خود به بررسی مراحل شکل گیری هویت دینی کودکان و نوجوانان پرداخت. وی با ارزیابی و تحلیل عوامل و عناصر آسیب زا به این نتیجه رسید که دور بودن فرد از تربیت صحیح دینی در سال های کودکی و نوجوانی، زمینه ساز بی هویتی آنان می شود. بی شک، اگر افرادی در آغاز دوران کودکی و در ادامه، در سال های نوجوانی، از آموزه های دینی بی بهره بمانند و متولیان امور تربیتی مانند خانواده و مدرسه نیز نسبت به شکوفایی هویت دینی آنان بی توجه باشند، تصور صحیحی از هویت دینی به دست نخواهند آورد. از نظر وی عوامل شکل گیری هویت دینی و در پی آن، پیدایش بحران هویت، گوناگون است.
افتخاری و مرتضوی(۱۳۹۶) در تحقیقات خود به اهمیت هویت مکانی در رشد و تعالی کودکان اشاره نمودند. به عقیده آنها گرچه طراحان هویت مکانی را خلق می کنند که تغییراتی در طول زندگی یک فرد رخ دهد، اما هدف ما فهم ارتباط بین افزایش دانش کودک و اهمیت محیط فیزیکی آن و همچنین ضرورت ایجاد (هویت مکانی) می باشد. به علاوه دیگر گونه های شناخت آن دسته از ادراکی که مربوط به دنیای مادی ما هستند، با اساس خودشناختی درآمیخته اندکه شباهت و همانندی را به وجود آورده اند. کودکان برای برآورده کردن نیازهایشان، رفتار مناسب ازخود نشان داده و همچنین درک محیط هایی که در آن قراردارند به موقعیت و مکانها به خوبی جامعه و بزرگترهایشان نگاه می کنند. در تقویت هویت مکانی به این موضوعات پرداخته شده است که نشان می دهد توانایی درکنترل جهان مادی مبنای اصلی و ضروری خودشناسی می باشد.

رحمتی(۱۳۹۷) در مقاله ای به بررسی هویت یابی دینی در سنین کودکی پرداخت. براساس نتایج این پژوهش، بیشترین نابسامانیهای اخلاقی و رفتاری در بزرگسالی، به سبب برخورد نادرست با کودک در دوران اولیه رشد و آغاز سالهای زندگی است و در این باره، متولیان تربیتی برای شکل گیری هویت دینی باید از ابتدای زندگی نوزاد، کار خود را آغاز کنند. وی از برخی اقدامات در هویت دهی دینی در کودکان به مواردی مانند تربیت دینی فرزندان و آموزش تدریجی مسائل دینی اشاره می نماید.

کاظمی (۱۳۹۹) در کتابِ خود تحت عنوان نگاهی جامعه شناختی به کرونایی شدن جامعه چنین نتیجه می گیرد که وضعیت کرونایی شده و به خصوص در ایام قرنطینه، زندگی به دو شیوه خود را از نو بازسازی کرده است: ابتدا از طریق درهای بسته خانه ها و حتی این روزها بعد از فروکش کردن بحران، در پشت درهای بسته اتاق های کار، و شیوه دومی که زندگی کرونایی شده خود را بازآفریده است، از طریق قاب دوربین های موبایل هاست.

۱-۴- اهداف تحقیق
هدف از تحقیق حاضر، واکاوی الگوها و شیوه های آشنائی کودکان با مبحث هویت یابی در ایام پساکرونا در نظر گرفته شده است؛ به این معنا که الگوهای مطلوب یا نامطلوب از زندگی و تمام عادات و روش هایی را که خانواده و اجتماع به آنها خو کرده یا در عمل برای آموزش هویت ملی و دینی به کودکان با آنها سروکار دارند، مورد بازبینی قرار می گیرد. بنابراین، سبکهای زندگی یک کودک در جامعه اسلامی- سنتی ایران به معنای مجموعه ای از طرز تلقی ها، ارزش ها، شیوه های رفتار، حالت ها و سلیقه ها در هر چیزی مانند الگوهای روابط اجتماعی، اوقات فراغت کودک، نوع مصرف و غیره را دربر می گیرد.

۱-۵- سوالات تحقیق
۱-۵-۱- تجمیع یافته پژوهشهای تجربی در زمینه هویت یابی اوان کودکی در دوران پساکرونا چه توجیهی از منظر آموزشی برای تبیین اهمیت و ضرورت پرداختن به این دوره دارد؟
۱-۵-۲- تجمیع یافته پژوهشهای تجربی در زمینه هویت یابی اوان کودکی در دوران پساکرونا چه توجیهی از منظر اجتماعی برای تبیین اهمیت و ضرورت پرداختن به این دوره دارد؟
۱-۶- فرضیات تحقیق
۱-۶-۱- تغییر شیوه هایهویت یابی در اوان کودکی در در دوران پساکرونا از منظر آموزشی دارای اهمیت بوده و دارای الگویی کاربردی است.
۱-۶-۲- تغییر هویت یابی در اوان کودکی در در دوران پساکرونا از منظر فردی و اجتماعی دارای اهمیت بوده و دارای مزایا و معایبی است.
۱-۶-۳- تغییر شیوه های هویت یابی در اوان کودکی در در دوران پساکرونا از منظر ملی و دینی قابل بررسی است.

۲- روش تحقیق

تحقیق حاضر از نوع کاربردی و به نوعی یک فراتحلیل محسوب می شود. روش مطالعه این پژوهش، کیفی است و با رویکرد پدیدار شناختی درصدد است تا به ابعاد سبک زندگی نوین در دوره پساکرونا به ویژه مبحث حیاتی هویت یابی در سنین کودکی دست یابد.

۳- یافته ها

نتایج مطالعات صورت گرفته نشان می دهد که خانواده یکی از نهادهایی است که از پاندمی ویروس کرونا تأثیر بسیار زیادی پذیرفته است، به عنوان مثال مشکلات اقتصادی تحمیل شده بر خانواده ها، باعث نگرانی جدی در روابط اعضای خانواده شده است. به علاوه نشان داده شده است که تأثیرات روان شناختی ناشی از قرنطینه بر روابط بین اعضای خانواده ها نیز اثر منفی گذاشته است و زمینه را برای مشکلات خانوادگی به وجود می آورد.(شیوندی و حسنوند، ۱۳۹۹)

در همین زمینه تحقیقات نشان دادند که شیوع بیماری کرونا روابط فردی، خانوادگی و اجتماعی افراد را تحت تأثیر خود قرار می دهد. به طوری که در حوزه خانواده باعث بروز تنش، پرخاشگری، تحریک پذیری و فاصله گرفتن اعضای خانواده از یکدیگر شده و به جای برقراری ارتباطات موثر، این ارتباطات غیر مؤثر، شکوفایی انسان را تهدید کرده و روابط میان فردی به خصوص روابط نزدیک خانوادگی که پایه خوشبختی انسان است را تهدید می کند.(خضری و همکاران، ۱۴۰۰) پیداست که در چنین خانواده آشفته ای کودکان نمی توانند از نظر هویت شناسی به رشد و بالندگی مطلوبی دست پیدا کنند.

مطالعه نتایج پژوهش های انجام شده در زمینه تبعات همه گیری کرونا در بحث آموزش هویت در ابعاد مختلف به کودکان نشان می دهد که در سالهای اخیر، گفتگو و تعامل کلامی در میان اعضای خانواده های ایرانی روند نزولی داشته است، اما پاندمی کرونا و قرنطینه خانگی، سبب افزایش گفتگو، تعامل و مدارا در خانواده ها شده است و بنابراین، از این منظر شاهد بازگشت ارزش های سنتی به خانواده های ایرانی هستیم و سرمایه اجتماعی در خانواده های ایران اسلامی روند افزایشی داشته است که می تواند از جنبه های مثبت شیوع این بیماری باشد.(تاج بخش، ۱۳۹۹)

نتایج پژوهش ها همچنین نشان می دهند که گفتگوی مؤثر و همیاری اعضای خانواده در کاهش تعارضات والدین با کودکان خود مؤثر است. رابطه والد- فرزند یک رابطه بسیار مهم و ضروری به ویژه در ایجاد حس امنیت و عشق در فرزندان است که شامل مجموعه ای از رفتارها، احساسات و انتظارات منحصر به فرد هر والد و فرزندی است که به رشد انواع مهارتها و ارزش های فرد کمک می کند. وقت گذارنی اعضای خانواده با هم می تواند به تقویت این ارتباط کمک کند.(Roediger, et al. 2018)

این یافته ها با پژوهش های بهرامی و بختیارپور همسو است. کنترل میزان حضور اعضای خانواده در فضای مجازی آخرین راهکاری بود که والدین به آن اشاره کردند. همچنین یافته های مطالعات قبلی نشان می دهد که آگاهی و دانش والدین از تحولات فضای مجازی و جلوگیری از افراط و تفریط کودکان در این زمینه می تواند فرصت کافی برای افزایش اطلاعات، بصیرت افزایی فرزندان در زمینه های مختلف فردی و هویت شناسی و انسجام خانواده ها ایجاد کند.(مظاهری و قادرنیا، ۱۳۹۹)

۴- بحث و نتیجه گیری
عصر پسا کرونا قطعا همانند دوران کرونا و پیش از آن نخواهد بود. چرا که آموزش آینده آموزش ترکیبی خواهد بود و روش های ما تغییر پیدا کرده و باید تلاش کنیم تا از فناوریها برای ارتباط بیشتر استفاده کنیم و این امکان ایجاد شده را نباید از دست دهیم. چالش اساسی ما در این مقاله این بود که با پایان دوران کرونا باید این فضا را همچون گذشته برای دانش آموز ان محدود کنیم یا خیر؟
با توجه به غیر منطقی بودن بازگشت به دوران پیش از کرونا در استفاده از فضای در فرایند آموزشی، ما باید قادر باشیم قابلیت های فناوری را با ویژگی های کودکان همچون تمایل به خلاقیت، هیجان طلبی و بسیاری از ویژگیها تطبیق دهیم و در همین راستا برنامه ریزی هایی انجام شده تا با آموزش مناسب، وقت کودکان خود را در فضای مجازی به شکل مناسبی مدیریت کنیم. توسعه حرفه ای فردی و گروهی از طریق منابع یادگیری ایجاد شده در دوران کرونا، ایجاد ارتباط بیشتر و ارائه جذاب و خلاقانه آموزشها و مفاهیم و همچنین ایجاد فضایی پویاتر و با نشاط تر با بهره گیری از فضای مجازی در دوران پس از کرونا در مراکز پیش دبستانی از مهمترین برنامه هایی است که باید به آنها توجه کرد.

در همین راستا، هویت دینی هم مسئله ای مهم و درخور توجه برای مسئولان آموزش و پرورش و متولیان جامعه اسلامی است. ناآگاهی از مراحل رشد هویت دینی، رشد نادرست دینی متولیان تربیتی، غلبه خشم، غضب و… در هنگام تربیت کودک، فرهنگ نامناسب جامعه، انتخاب راه هایی که زودتر به نتیجه می رسد، بی توجهی به تفاوت های فردی و… توجه کرد. پیامدها و آسیب این مسائل عبارتند از: رو آوردن به کارهای خلاف عرف، شرع و قانون، رشد نادرست شخصیت، سرگردانی، بی ارزشی شخصیت، نداشتن اعتماد به نفس، زندگی همراه با ترس و اضطراب، احساس گناه و غیره. لذا شایسته است هویت یابی کودکان در مدراس و مقاطع پیش دبستانی به طور جد توسط مربیان و معلمان مورد پیگری قرار گیرد و همچنین اهمیت هویت یابی برای والدین روشن و واضح گردد.

دوران پساکرونا با تحولی که در مفهوم انسان، رابطه‌ انسان و طبیعت، رابطه‌ انسان و جامعه و … پدید آورده است، برداشت‌ها از مفهوم کودکی را نیز دگرگون‌ ساخته و در پی آن نظام‌ های تعلیم و تربیت و نیز ادبیات کودک به راه کارهای تازه ای رسیده اند.
گسترش فناوری‌های دیجیتال و فضای مجازی که در دوران پیش از کرونا بر پدیده‌ هایی مانند تعلیم و تربیت، کتاب، هنر و ادبیات و سرگرمی و ارتباطات تأثیر گذارده بود، با پیدایش کرونا با سرعت خیره کننده ای به رشد خود ادامه داد و بر همه جنبه‌ های زندگی فردی و اجتماعی انسان سایه‌ای سنگین فرو افکند. پدیده‌ای که در دوران پساکرونا نیز همچنان تداوم خواهدیافت.

این تحول به گونه ای است که افرادی که پیش از این ضرورتی برای استفاده از فن‌آوری نوین و فضای مجازی به شکلی گسترده احساس نمی‌کردند، در دوران کرونا به ‌دلیل ضرورت‌ های حرفه‌ای یا برای غلبه بر احساس‌ تنهایی و ترس به آن تن در دادند و آرام آرام پس از پذیرش این شرایط از ظرفیت های معجزه گونه و شگفت ‌انگیز این پدیده آگاه شدند و چه بسا در شمار هواخواهان آن قرار گرفتند. درهم تنیدگی سه عنصر بنیادین پساانسان گرایی، پساکرونا و جهان معاصر در شرایط مجازی و پیوندهای ناگزیر این سه با هم و از طرفی بحران هویت نسل حاضر، چشم اندازی دگرگون پیش رویمان گذارده است و نباید اجازه دهیم از آن‌جا بمانیم و منفعلانه با آن روبرو شویم. لذا برماست که هوشمندانه و به دور از شعار زدگی های مرسوم چاره جویی کنیم و برنامه هایی سنجیده برای آموزش جنبه های مختلف هویتی به فرزندان و نونهالان این مرز و بوم داشته باشیم.

۵- ارائه پیشنهاد
۵-۱- پیشنهاد می شود در طراحی، اجرا و ارزشیابی واحد کار مبتنی بر تقویت هویت ملی در کودکان، قالب ‌های مختلفی از جمله بازی، کاردستی، قصه، شعر، نقاشی، نمایش خلاق، بحث و گفتگو، مشاهده، آزمایش و گردش علمی جایگاه موثرتری داشته باشد.
۵-۲- پیشنهاد می شود که موانع هویت یابی کودکان در دوره های پیش دبستانی اول و دوم در دوره پساکرونا شناسایی و مورد بررسی قرار بگیرند.
۵-۳- پیشنهاد می شود که وضعیت موجود هویت و فرآیند هویت یابی در کودکان ایران اسلامی در آموزش و پرورش پیش دبستانی در دوران پساکرونا مورد بررسی و آسیب شناسی دقیق قرار بگیرد.
۵-۴- کمیته تولید محتوای پیش‌دبستانی ادارات کل آموزش‌وپرورش با استفاده از برنامه درسی مصوب دوره پیش‌دبستانی (۷۷۰ شورای عالی آموزش‌وپرورش) فعالیت‌ها و کتاب‌های راهنمای مربیان را با توجه به مقوله مهم هویت کودکان ارزیابی و در صورت نیاز بازنگری کند؛ حجم فعالیت‌های مداد و کاغذی را به حداقل برساند، با طراحی فعالیت‌های متنوع سیال، به نوآموزان فرصت کاوشگری، دست ورزی و تجربه بدهد و از مؤلفه‌های هویتی کودکان بر مبنای فرهنگ آن‌ها، در آموزش و انتقال ارزش‌ها و ایجاد باورها و نگرش‌های لازم استفاده کند.
۵-۵- خانواده‌ها تأثیر سبک فرزندپروری بر شخصیت و هویت کودکان را بررسی کنند و با سبک مقتدرانه به همراه توافق و ثبات تربیتی، بستر رشد همه‌ جانبه و متعادل فرزندان خود را فراهم آورند. توافق والدین با هم و توافق خانه و پیش ‌دبستان در یکپارچگی رشد کودکان و شکل‌گیری شخصیت و هویت آنان نقشی بی‌بدیل دارد.
۵-۶- مربیان پیش‌دبستانی خود را در خدمت کودکان بدانند نه عامل اجرای محتوا و فعالیت‌های آموزشی؛ کودکان را به‌عنوان موجودات ارزشمند و منحصر به ‌فرد بپذیرند و بر اساس ویژگی‌‌های مشترک آن‌ها، برنامه‌های کلاسی و بر اساس ویژگی‌های خاص فردی، فعالیت‌های مکمل را طراحی و اجرا کنند. تفاوت ‌های فردی، به ‌ویژه خصوصیات ظاهری، خانوادگی، زبانی و… را به‌عنوان پدیده‌ای کاملاً طبیعی در کلاس مطرح کنند و با فعالیت ‌های مناسب و متناسب، بستر شکل‌گیری هویت را فراهم سازند.

۵-۷- احترام به خرده‌ فرهنگ‌ها احترام به کودکان است. اما از سوی دیگر لازم است با درک و پذیرش مؤلفه‌ های ملموس و ناملموس فرهنگی، بستر شکل‌گیری هویت ملی و وحدت و انسجام ملی نیز فراهم شود.

منابع و مآخذ
الف- منابع فارسی
افتخاری، مریم و مرتضوی، سارا(۱۳۹۶). تاثیر توسعه هویت مکانی در رشد کودک. کنفرانس ملی پژوهش های کاربردی در عمران معماری و شهرسازی. تبریز. دانشگاه سراج.
ایلانلو، صغری(۱۴۰۰). هویت در کودکان پیش دبستانی در دوران پس از کرونا، اولین کنفرانس ملی مطالعات کاربردی در فرآیند های تعلیم و تربیت، بندرعباس.
بخشنده بالی، عباس(۱۳۸۵). بررسى مراحل شکل گیرى هویت دینى کودکان و نوجوانان. قم: انتشارات مرکز پژوهش های صدا و سیما.
بهادرزاده، سعیده و همکاران(۱۳۹۷). هویت، چیستی؟ چرایی؟ چگونگی؟. تهران: انتشارات مدرسه.
تاج بخش، غلامرضا(۱۳۹۹). واکاوی سبک نوین زندگی در عصر پساکرونا. فصلنامه علمی مطالعات راهبردی سیاست گذاری عمومی. دوره دهم. شماره ۳۵٫
جنتی فیروز آبادی، جمیله و همکاران(۱۳۹۷). آموزش‌ و‌ پرورش و هویت ایرانی اسلامی. تهران: انتشارات مدرسه.
خضری، مجتبی و همکاران(۱۴۰۰). پدیدارشناسی مدیریت تعارضات والد فرزند در دوران شیوع ویروس کرونا. نشریه رویش روان شناسی. سال دهم. شماره هفتم.
رحمتی، رحیمه(۱۳۹۷). هویت یابی دینی در کودکان. همایش ملی هویت کودکان ایران اسلامی در دوره پیش دبستانی. یزد.
رضایی، منصور(۱۳۸۵). بررسی رابطه هویت فردی، الگوهای دلبستگی و ویژگی های شخصیتی با پیشرفت تحصیلی دانشجویان دانشگاه هنر اسلامی تبریز. طرح پژوهشی شورای انقلاب فرهنگی.
سجادی، مهدی(۱۳۸۴).کثرت گرایی فرهنگی، هویت و تعلیم و تربیت. فصلنامه اندیشه های نوین تربیتی ، شماره یکم.
شعرانی، میرزا ابوالحسن(۱۳۸۹). صحیفه کامله سجادیه. چاپ دهم. قم: انتشارات قائم آل محمد(ص).
شیوندی، کامران و حسنوند، فضل الله(۱۳۹۹). تدوین مدل پیامدهای روانشناختی اضطراب ناشی از اپیدمی کرونا ویروس و بررسی نقش میانجی گری سلامت معنوی. نشریه فرهنگ مشاوره و روان درمان . سال یازدهم. شماره ۴۲٫
کاظمی، علی(۱۳۹۹). نگاهی جامعه شناختی به کرونایی شدن جامعه. تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
مسلم نژاد، زهرا و قاسم پور، مرضیه(۱۳۹۷). هویت، رشد و تعالی همه جانبه اوان کودکی. همایش ملی هویت کودکان ایران اسلامی در دوره پیش دبستانی. یزد.
مظاهری، مصطفی و قادرنیا، زهرا(۱۳۹۹). نقش و مدیریت خانواده در تربیت دینی فرزندان(با محوریت فضای مجازی و در راستای تحقق الگوی پیشرفت). سیزدهمین کنگره پیشگامان پیشرفت، تهران.
مینوچین، سالوادور(۱۳۷۵). خانواده و خانواده درمانی . چاپ چهارم. ترجمه : باقر ثنائی. تهران : انتشارات امیر کبیر.

ب- منابع انگلیسی
Leijten, P., Overbeek, G., & Janssens, J. M. (2012). Effectiveness of a parent training program in (pre) adolescence: Evidence from a randomized controlled trial. Journal of adolescence , 35(4), 833842.
Roediger, E., Stevens, B. A., & Brockman, R. (2018). Contextual schema therapy: An integrative approach to personality disorders, emotional dysregulation, and interpersonal functioning. New Harbinger Publications.
Simpson, J.A. & Rholes, S.W. (1998). Attachment theory and close relationship. New York: Guhl Ford press.

Abstract
Undoubtedly, if people in an Islamic society in the beginning of childhood and then in adolescence, do not benefit from the formation of their individual, social, national and religious identity, and those in charge of educational affairs such as family and school are also concerned with technology. New education and the flourishing of identity in them will not give them a correct idea of identity. Meanwhile, the relative changes resulting from the emergence of the corona epidemic are different among people of different ages and are not the same in all societies and for all social strata and not everyone has been equally affected by these changes. Meanwhile, children, as the most vulnerable sections of a society, have been more affected by the various consequences of the corona effect on individual and social lifestyles. One of the consequences of the Corona epidemic is a disruption in the process of identifying children in Islamic Iran. In fact, with the suspension of previous activities and trends of daily life, people in society, and especially children, have become more and more distant from their existence, what and why of their individual, social, national and religious identity. Therefore, this research seeks to find ways to retrain the culture of Iranian-Islamic identity among the children of society through meta-analysis and library and qualitative methods. The results of this study showed that the corona virus, despite the costs that its outbreak has imposed on society, provides a good opportunity to review and rethink the issue of identification in society, especially children, and their lifestyles in society with changes.
Keywords: identity, childhood, post-corona, upbringing, flourishing

 

پژوهشگر: فرحناز ایگدری

مدیر دبیرستان متوسطه اول شهرستان گنبد
(دانشجوی دکتری روابط بین الملل)

 

 

 

 

مصاحبه با محمود عطاگزلی، فعال فرهنگی، استاد زبان و ادبیات ترکمن

تأملی بر نوشتار صحیح نام مختومقلی یا مخدومقلی فراغی+تصاویر