معرفی کتاب «هفت عارف نامی ترکمن»

به گزارش پایگاه خبری و تحلیلی ترکمن‌؛ در این کتاب به معرفی 1- بایزدی بسطامی 2- سلیمان حکیم آتا 3- جلال الدین محمد بلخی 4- یونس امره 5-محمد نیازی 6- مخدومقلی فراغی 7- ابن عابدین 

 

بنام خدا

مقدّمه

در گسترش جغرافیای شگفت انگیز مرحلۀ اولیه جهان اسلام و پراکنش بسیار سریع تفکّر اسلامی در دوره‏ای کوتاه حفظ توازن و تعادل بنیانهای اخلاقی در انجام امور اجتماعی– سیاسی- اقتصادی و غیره را که پیامبر عظیم انشأن اسلام پایه گذار آن بوده و چهاریار جانشین رسول خود را متعهد به انجام آن میدیدند روشنایی نوید بخش را در عمق روح انسانهای مشتاق و عاشقان آزادی در عصر خود بوجود آورد.

این نکته حتی در کتب تاریخی نوشته شده در انگلستان، فرانسه و آلمان نیز تا حدود اوایل قرن نوزدهم بصراحت اعلام شده است بگونه ای که نویسندگان آنان آغاز دورۀ جدید در تاریخ بشریت را پس از میلاد و مبعث و حرکت پیامبر بزرگ اسلام میدانستند گفتنی است این نکته در کتاب تاریخ شش جلدی «ولتـر» نیز تصریح شده است.

ولی بتدریج خصوصاً در اواخر حکومت بنی امیه بعلل عمدۀ ذیل:

1 – سرزمینهای تصّرف شده فرهنگ ها و تفکرات متفاوتی را با توجه به سوابق فرهنگی- تاریخی خاصّ خود داشته و عالمان آنان مباحث و سؤالاتی جدید پیش روی مسلمانان و تفکّر اسلامی می نهادند.

2- اداره مملکت اسلامی بزرگ با توجّه به سرعت تصرفات سرزمینهای جدید توسط لشکریان مسلمان نیاز به کادر سازی و تربیت افراد فرهیخته و دبیر و مدبّر داشت که این نیرو سازی زمان لازم خود را می طلبید.

3- با توجه به اخذ الگوهای فرهنگی منفی و ویژه گی های حکومت پادشاهان قدیمی ایرانی و رومی از طرف حاکمان اواخر بنی امیه آنان بدور از پایه های تربیتی – اخلاقی اسلامی خود را بتدریج همانند پادشاهان قدیمی مختار در هر گونه حرکت و اقدام، و آزاد از چارچوبهای اخلاقی- فکری اسلامی قلمداد می نمودند و در مجموع می خواستند همانند شاهان قدیم روم و ایران حکومت نمایند. فلذا حتی گاه گسترش تعصبّات قومی – ملّیتی را در اعراب و غیر اعراب دامن میزدند.

4- اینگونه بر خورد های حکومتی باعث کسب منصب افراد فاقد صلاحیت اخلاقی تربیتی خاص اسلام می گردید و این خود عدم نگرش یکسان و بی تعصب در جامعه بوجود آورده و ملاک تقوا در اولویت دادن به افراد برای قائل شدن حرمت و احترام به انسانها را که اسلام وعده آنرا داده بود.

بسیار سست و بتدریج کم اهمیت مینمود بدین ترتیب برخی از افراد تحصیل کرده را در جهت تدوین توجیهات شرعی در امور اقتصادی – تفاوتهای فرهنگی و اجتماعی و غیره سوق می داد.

در مقابله با این معضلات جهت حفظ آرمانها و جهت حرکتی اصیل اسلامی عالمان و افراد فرهیخته چهار جریان عمده فکری- تربیتی و اجتماعی را که بنوعی کنترل کننده و پاسخ دهنده به نیازهای زمان خود بودند بوجود آمد.

1 – تدوین چهار چوبهای فقهی بر اساس تقسیم بندی خاص که توسط ابوحنیفه نعمان بن ثابت(رح) متوفی هـ 150=767 میلادی جهت پاسخگویی فقهی و شرعی به نیازهای زمان بدون دخالت دادن علائق زیاده خواهی و خواهش های متفاتی بوجود آمد.

2- درگیری با حاکمان و خلفای وقت جهت تغییر رویه حکومتی که توسط علمای اصیل به انجام می رسید.

3- اولویت دادن به تزکیۀ نفس و بالا بردن مراتب تقوا در کنار آموزش علمی – فقهی- کلامی و علوم دیگر که نمونه عملی این موارد از جمله در زندگی پر از تقوا و زهد امام ابوحنیفه (رح) و مبارزه ایشان با منصور خلیفه بخوبی قابل مشاهده است.

4- از جمله حرکتهای واکنشی به خواست جامعه و اولویت بیشتر دادن به مبارزه با نفس و کاهش دادن خواستهای مادی گرایانه در انسانها، بوجود آمدن دیدگاه تصوّفی در این دوره است که عملاً توسط ابوهاشم الکوفی متوّفی 150 هجری( 767 میلادی) ایجاد گردید.

حرکت صوفی گرایانه بعدها بعلل مختلف شتاب بیشتری یافت و آموزشهای آنان بتدریج در تکیه ها خانقاهها- زاویه ها با آداب خاص دنبال گردید.

با توجه به زمینه قبلی در بین ترکمن ها و ویژه گی های فرهنگی خاص آنان که همانها با عث انتخاب تفکر اسلامی در بین این ملّت شده بود حرکت تصوفی در بین آنان جاذبه خاصی یافت.

از اولین عارفان بزرگ این راه در بین ترکمنها بایزید بسطامی است ( متوفی 261 هـ = 874 میلادی)

گفتنی است که جهت پاسخگوی به سوالات فلسفی آن عصر تبیین فکری فلسفی توسط الکندی عرب و ابو نصر محمد بن طرخان بن اوزلوق ترکمن – ترک معروف به ابونصر فارابی معلم ثانی (متوفی 950 میلادی) نقطۀ عطفی جهت نشوو نما و بالندگی تمدن اسلامی گردید.

اما تصوف و عرفان در بین ترکمنان با تصوف عمدۀ گسترش یافته در خانقاه ها و تکیه های دیگر نقاط ایران متفاوت بود. با این توصیف که ترکمنان تصوّف و عرفان را جنبشی اجتماعی بهمراه خود سازی و تربیت نفس دانسته و این جریان را ایجاد کننده همبستگی بین یاران طریقتی جهت آموزش فن وحرفه، جهت رسیدن به رزق و روزی حلال می دانستند.

تکامل این روند تا حملۀ مغول در مناطق ترکمنستان فعلی – ازبکستان فعلی و افغانستان فعلی و بخشهایی از ایران بگونه ای بوقوع پیوست که بطور مثال در حملۀ مغول شاهد هستیم که شیخ نجم الدین کبری در ترکمنستان فعلی تا آخرین قطره خون خود در کنار مردم ایستاده و در دفاع از مملکت مقاومت و مبارزه نموده و نهایتاً به شهادت رسید.

ولی پس از حملۀ مغول در سرزمینهای فوق الذکّر و همچنین تقریباً تمام نقاط ایران اجتماع گریزی و حفظ حال و هوای عبادی خاص در خانقاهها و زاویه ها بر این جریان تحمیل گردید.

ولی بسیاری از ترکمنها ترک ترکمنستان و ترکمن صحرای ایران را به گردن نهادن به ظلم مغول و زندگی غیر آزاد و در غل و زنجیر و تبعد و تحکم مغول ترجیح داده و به ترکیۀ فعلی که در آنجا سلجوقیان ترکمن هنوز حکومت را در اختیار داشتند رفته فلذا تداوم همان جریان تصوّفی اجتماعی در مناطق حکومتی سلجوقیان ترکمن ترکیه و بعدها در امپراطوری ترکمنهای عثمانی بوضوح به انجام رسید.

بدین ترتیب تصوّف و عرفان دورۀ آلپ ها یا مبارزان در اوایل امپراطوری عثمانی عملاً عارفان بزرگ و مدرس ویژه خود یعنی آلپ ارنلر را بوجود آورد.

بتدریج بسیاری تکیه ها- خانقاهها و رباط ها محّلی جهت هدایت برای یادگیری حرفه های مختلف فعال در بازار جهت کسب در آمد حلال و سپس بذل و بخشش قسمتی از در آمد حاصله در جهت کمک به در راه ماندگان، فقرا، گرسنگان و مسافران و تغذیۀ یاران طریقتی و نظایر آنها گردید.

این متصوفان در صورت لزوم شمشیر بر کمر بسته و بعنوان غازیان اسلام در صفوف مقدّم برای گسترش تصرّفات اسلامی در اروپا اقدام می نمودند.

این صوفیان در مناطق آزاد شده نیز با ارائه الگوی کسب علم و تقوای عملی و اخلاق اسلامی همراه با فعالیت خالصانه در امور اقتصادی و یاری رسانی پر از مهر و محبت نسبت به مردمان سرزمینهای فتح شده در گسترش اسلام نیز نقشی پر اهمیت ایفا مینمودند.

این مجموعه گرد آوری شده می کوشد که با ارائه خلاصۀ زندگی، زحمات برخی از این عارفان بزرگ و بنام را که هر یک در زمانه خود جهت ایجاد اخلاق حسنه و تفکر مثبت و سازنده  در جامعه متحمل گردیده اند را در یک کتاب در اختیار علاقمندان قرار دهد.

“تورکمن‌لرینگ بیگ یدی عارف‌لری” کتابی‌نینگ حقیندا

اولی ملت‌لرینگ تاریخیندا المدام بیر توپار بیلگه‌لر اوز دورانینداکی علم- بیلیم‌لری اؤوره‌نیپ، اولار حقیندا ایمیقلی اؤویلانیپ، اول مغلوماتی اؤوزلشدیریپ، اؤوز فرهنگی بیلن ائلالاشدیریپ، سونگرا ینی (تازه) ایده‌لری بریپ باشاریارلار.

بیک تورکمن ملتی‌دا شو حیللی گچمیشی باردیر.

اسلام مدنیت دوره‌سیندا تفکرینگ، فلسفه، منطق، کلام، دیل، جامعه، طبیغات علیم‌لری، موسیقی و شونگا منگزش علیم‌لار اوغریندا تورکمن- تورک فرهنگی بیک بیلگه، ابونصر محمد بن طرخان بن اوزلوق یا ابونصر فارابی‌نی (950-870 میلادی) جهان‌نینگ فرهنگینا هودیرلاندیر.

بیلشینگیز یالی دونیا دینگه ایکی نفری “اولی موغاللیم” تانابدیر. بیرنجی موغاللیم ارسطو یونان فیلسوفی دیر ایکینجی موغاللیم ابونصر محمد بن طرخان بن اوزلوق فارابی دیر. بو موغاللیم‌لر، اوزیندن اونگ همده اوزلرینگ عصرداش فرهنگ‌لرینداکی مغلوماتی قاوی اؤوره‌نیپ، اؤوزلشدیریپ ینی فکرلار دؤوره‌دییپ ،یازیپ اساسی ایش بیتیریپ ، جهان فرهنگیندا اولی تاثیر قویان انسان‌لردیر.

بیز “یدی تورکمن عارف‌لری” کتابیندا عرفانینگ فکری یولینی حاص‌لاپ صوفیلار سانی کوپ‌دا بولسا، ایچین‌دن فکری – دوشینجه‌نی آنیق اؤوره‌نیپ ، اؤوزلشدیریپ ،ینی (تازه) فکرلر آیدیپ بیلن تورکمن‌لردن یدی سانی عارفی سایلادیق همده اولاری بو کتابدا تانیدیق.

مونی‌دا بئلله ‌مگمی ضرور بیلیارین ، صوفی‌لر ایچیندا ایران تورکمن‌لر آراسیندا اولی هم بیشن عارف بولماق اوچین گرک مرحله‌لر کأن آچیقلانمایار. اونینگ اوچین بیز بو کتاب‌دا آلتی سانی مقتدایی‌نگ ارکان‌لرنی- قرق مقام وصالایتمک مرحله‌لرنی 33 و 34 صحیفه لردا گتردیک.

باشغا بیر بولیش بیلن دورت باب و قرق مقامی 52 و 53-نجی صحیفه‌لردا یازدیق.

بو مقام‌لار ، شریعت‌دا اون باب – طریقت‌دا اون باب – معرفت‌دا – اون باب و حقیقت‌دا اون باب بولیپ کتاب‌دا یازیلان دیر.

همده بو کتاب‌دا 36 تا 40 صحیفه‌لردا تورکمن ادبیاتی‌نا ، کرونولوژیک باقیش بیلن قیسغاجا مغلومات بیریلاندیر.