تورکمن نیوز: طی سال‌های اخیر در حوزه ژئواکونومی و ژئوپلیتیک آسیای مرکزی، طرح‌های گوناگونی از سوی بازیگران بین‌المللی در قالب «جاده ابریشم» مطرح شده که حضور کمرنگ و یا حذف جمهوری اسلامی ایران، واقعیتی انکارناپذیر در آنها است. در این برداشت‌ها، جاده ابریشم نه صرفا یک واقعیت تاریخی، بلکه یک الگوی همگرایانه برای برنامه‌های راهبردی بوده است. با این حال ضعف در حوزه «ژئوکالچر»، به عنوان زیرساختی حیاتی برای انسجام و تداوم پروژه‌های مذکور، به وضوح قابل مشاهده است.
به گزارش پایگاه خبری و تحلیلی ترکمن؛ سازمان همکاری اسلامی از سال 2001 و در یک برنامه فرهنگی با هدف ترویج و توسعه مدیریت شهری اسلامی هر ساله سه شهر از کشورهای عضو را به عنوان پایتخت فرهنگ اسلامی انتخاب می‌کند. در همین راستا، با افزایش فعالیت‌های ازبکستان در این سازمان اسلامی در دوره ریاست‌جمهوری شوکت میرضیایف، در جریان نهمین کنفرانس این سازمان، شهر بخارا به عنوان «پایتخت فرهنگ اسلامی در سال 2020» انتخاب شده است.
پیش از این ازبکستان از اکتبر 2016 تا جولای 2017 ریاست بر سازمان همکاری اسلامی را بر عهده داشت. دوره‌ای که بیش از 7 ماه از آن در دوره ریاست‌جمهوری شوکت میرضیایف رقم خورد. رویکرد برون‌گرایانه و مثبت به جهان اسلام و توسعه مناسبات با کشورهای اسلامی در سیاست خارجی جدید این کشور، زمینه را برای این امر فراهم آورد.
پیش از این تاشکند نیز در سال 2007 به عنوان پایتخت فرهنگ اسلامی انتخاب شده بود. با این حال، انتخاب شهر بخارا در بازه کنونی، بنا به دلایلی از درجه بالاتری از اهمیت برخوردار است.
انتخاب بخارا به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام می‌تواند با افزایش رفت و آمدهای مسلمانان به این شهر، موجب ادغام بیش از پیش این کشور در جهان اسلام شود.
بازگشت ازبکستان به جهان اسلام
ازبکستان در دوره پساکریم‌اف (از سپتامبر 2016)، یک روند برون‌گرایانه را در پیش گرفته است. یکی از جهت‌های کلیدی رویکرد جدید ازبکستان به وضوح توسعه کمی و کیفی مناسبات با کشورهای اسلامی از جمله جمهوری اسلامی ایران، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و ترکیه بوده است. در همین حال، دولت ازبکستان در چارچوب برنامه‌های اصلاحی خود آزادی‌های مذهبی بیشتری به مسلمانان اعطا کرده، مراکز فرهنگی و مطالعاتی قابل توجهی در این کشور تاسیس شده، حوزه گردشگری مذهبی بسیار توسعه یافته و صنایع حلال نیز به طرز محسوسی در حال رشد هستند. از این منظر، انتخاب بخارا به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام می‌تواند با افزایش رفت و آمدهای مسلمانان به این شهر، موجب ادغام بیش از پیش این کشور در جهان اسلام شود.
احیاء قرائت تمدنی ماواراءالنهر از اسلام
شهرهایی همچون سمرقند، بخارا، خیوه و خوارزم از جمله مراکز مهم دوران اوج تمدن اسلامی محسوب می‌شوند. این شهرها و به ویژه شهر بخارا، همچنین یکی از مراکز علمی برجسته جهان اسلام بود که در دوره طلایی خود بستر مناسبی برای نظریه‌پردازان مسلمان فراهم آورده بود. این قرائت به دلیل وجود ریشه‌های تمدنی ایرانی و پایه‌های زبان و ادبیات پارسی، از ویژگی‌ها و غنای قابل توجهی برخوردار است. در کنار این موضوع، مکاتب فرهنگی، هنری و ادبیاتی خاص ماوراء النهر نیز که پیش از این در بخارا شکل گرفته بودند، فرصت احیاء خواهند داشت.
انتخاب بخارا به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام می‌تواند زمینه‌ساز شکل‌گیری یک قطب فرهنگی درون منطقه ای در آسیای مرکزی شود.
ایجاد یک قطب اسلامی در آسیای مرکزی
بر خلاف دیگر مناطق جهان اسلام، آسیای مرکزی تنها نقطه جهان اسلام به شمار می‌رود که به‌رغم ظرفیت‌ها، فاقد یک قطب درون‌منطقه‌ای اسلامی است که ضمن تقویت قرائت‌های بومی منطقه‌ای، زمینه گفت‌و‌گوهای علمی و عملیاتی در حوزه علوم اسلامی را فراهم آورد. انتخاب بخارا به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام می‌تواند زمینه‌ساز شکل‌گیری چنین قطبی در آسیای مرکزی شود. این امر می‌تواند از سرازیر شدن نخبه‌های اسلامی منطقه به مناطق دیگر و شکل‌گیری افکار التقاطی، پیشگیری نماید که به طور ایجابی، سدی مقابل گرایش به تفکرات تکفیری-افراطی شود.
احیاء گردشگری مذهبی در آسیای مرکزی
ازبکستان در حال حاضر تنها جمهوری آسیای مرکزی است که به صورت متمرکز و عملیاتی فعالیت در زمینه گردشگری مذهبی را آغاز کرده است. این امر به دلیل وجود ده‌ها امام‌زاده و مزارات مربوط به بزرگان متصوفه و چهره‌های برجسته اسلامی نظیر ابومنصور ماتریدی، خواجه عبیدالله احرار، امام بخاری، بهاء الدین محمد نقشبندی و … می‌باشد. این امر به صورت ایجابی نیز می‌تواند زمینه توسعه صنایع حلال، گرایش بیشتر مردم ازبکستان به اسلام و جلب توجه کشورهای اسلامی به مسلمانان آسیای مرکزی را موجب شود. در چنین بستری می‌توان شاهد شکل‌گیری همکاری اسلامی در این زمینه همچون موارد دیگر در مکه مکرمه و مدینه منوره در عربستان سعودی، حرم مطهر امام رضا (ع) در مشهد و عتبات مقدسه در کشور عراق شود.
احیاء هویت اسلامی و اصیل بخارا در پرتو «هم‌زیستی مسالمت‌آمیز مسلمانان و یهودیان» می‌تواند از بروز چالش‌های احتمالی در فضای باز جدید ازبکستان، پیشگیری نماید.
تقویت هویت اسلامی، در کنار هویت یهودی
شهر بخارا علاوه بر بستر غالب تاریخی و تمدنی اسلامی، دارای یک زمینه تاریخی از زیست یهودیان نیز می‌باشد. با این حال در نتیجه مهاجرت‌های پس از فروپاشی شوروی، در حال حاضر شاهد شمار بسیار کم یهودیان در ازبکستان و بخارا هستیم. طی ماه‌های اخیر، یک جریان محسوس و شیطنت‌آمیز از سوی رسانه‌های غربی در زمینه معرفی بخارا به عنوان یک محور یهودی در منطقه آسیای مرکزی بوده‌ایم که توجه رژیم صهیونیستی را نیز به خود جلب نموده است. احیاء هویت اسلامی و اصیل بخارا در پرتو «هم‌زیستی مسالمت‌آمیز مسلمانان و یهودیان» می‌تواند از بروز چالش‌های احتمالی در فضای باز جدید ازبکستان، پیشگیری نماید.
احیاء جغرافیای فرهنگی اصیلِ جاده ابریشم
پیش از این دو کلان‌شهر ایرانی اصفهان و مشهد نیز در سال‌های 2006 و 2017 به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام از سوی OIC انتخاب شده بودند. در تاریخ تمدن ایران و اسلام این سه شهر از پیوند دیرینه و اشتراکات مهمی در حوزه فرهنگ، ادبیات، معماری و دیگر میراث ناملموس برخوردار می‌باشند. انتخاب بخارا به عنوان پایتخت 2020 فرهنگ اسلامی با توجه به زمینه‌های فوق‌الذکر، می‌تواند یک فرصت راهبردی محسوب شود. در این چارچوب اقداماتی نظیر خواهرخواندگی شهرها، تبادل تجربیات، راه‌اندازی تورهای گردشگری مذهبی و تاریخی، مبادلات علمی و فرهنگی از طریق دانشگاه‌ها و موسسات فرهنگی، تقویت تعاملات دوجانبه نهادهای مذهبی همچون آستان قدس رضوی با نمونه‌های مشابه در ازبکستان و گفتمان‌سازی بین‌المللی با هدف احیاء ژئوکالچر اصیلِ جاده ابریشم صورت بگیرد. طبیعتا با توجه به توسعه مناسبات سیاسی دو کشور، همکاری‌های ترانزیتی بین‌المللی و تقویت مبادلات اقتصادی، تسهیل صدور روادید، برقراری پروازهای مستقیم و دیگر بسترهای سیاسی-اقتصادی فراهم شده، می‌توان در سطح قابل توجهی بر این امور جامه عمل پوشاند.
✍️یاشار نیازی
نظر شما چیست ؟