دلباختگی نوین در نوجوانان تمدن‌گرا و چالش‌های پیش روی جوامع سنتی-اسلامی

 

به نام خدا

دلباختگی نوین در نوجوانان تمدن‌گرا و چالش‌های پیش روی جوامع سنتی-اسلامی

 

چکیده
همگام با گسترش تحولات شگرف و تعاملات نوین در حیطه رسانه‌ها و شبکه‌های مجازی جدید، قشر نوجوانان جامعه عمدتا تحت تاثیر ابعاد جدیدی از این فناوری‌ها قرار می‌گیرند و به دلیل همزمانی با پدیده بلوغ و آسیب‌پذیری و تاثیرپذیری بیشتر این قشر از افراد جامعه به شدت تحت تاثیر آثار فرهنگ و تمدن غرب قرار می‌گیرند و آرام آرام از ارزش‌ها و باورهای جهان شمول فرهنگ اسلامی- سنتی خویش فاصله می‌گیرند.

از طرفی تمدن و فرهنگ غرب به دلیل جذابیت‌های ظاهری و فریبنده‌ای که دارد، ناخودآگاه، نوجوانان احساسی و زودباور را که به مقتضای سن و سال خودشان طالب زیبایی و تنوع در ابعاد زندگی هستند، به سمت خویش می‌کشاند و لذا نوجوانان و خانواده‌های سنتی آنها را با چالش‌های عمده‌ای مواجه می‌سازد.

از جمله این چالش‌ها برقراری روابط دوستانه و ایجاد دلباختگی و عشق‌های کذایی از طریق شبکه‌ها و کانال‌های مجازی در این سنین حساس و بحرانی است که اگر به موقع مهار نشود، می‌تواند باعث ظهور آسیب‌های جدی در روح و روان فرزندان و آینده‌سازان جامعه اسلامی ما گردد.

لذا این مقاله می‌کوشد تا با بررسی ابعاد مختلف این مسئله مهم به ویژه در میان خانواده‌های سنتی و مذهبی، راهکارهای مناسبی جهت کنترل روابط بین فردی در نوجوانان شیفته فضای مجازی و جاذبه‌های آن ارائه نماید.

واژه‌های کلیدی: دلباختگی، نوجوان، تمدن نوین، چالش، تمدن اسلامی، شبکه‌های مجازی.

1- مقدمه
امروزه گسترش فناوری‌های نوین و تعاملات جدید در عرصه فضای مجازی و ایجاد امکانات بی‌بدیل در زمینه برقراری گفتگو و ارتباطات رخ به رخ در شبکه‌های مجازی، بخش زیادی از جامعه بویژه نوجوانان و نسل جدید را تحت تاثیر خود قرار داده و در عمل، ابعاد جدیدی از نقش آفرینی در سطح اجتماعی را در قالب‌هایی نظیر ستارگان سینمائی، ورزشی، هنری و غیره را به آنها عرضه می‌نماید.

از جانب دیگر، جریان یک سویه اطلاعات و توزیع کنترل شده این فناوری، تقریباً به چالشی در فرآیند حفظ فرهنگ‌ها و حریم ملّی و شخصی افراد بدل شده است که در جریان جهانی‌سازی و ایجاد وحدت رویه فرهنگی در کشورها، نقش به‌سزایی را ایفا می‌نماید.(فرهمند، 1387: 1)

بی شک این تعاملات در دنیای جدید بیشتر از همه برای خانواده‌ها به ویژه جوامع سنتی و مذهبی ایجاد بحران می کند. چرا که رفته رفته با فاصله گرفتن نوجوانان با فرهنگ و ایدئولوژی ملی و مذهبی خود، دچار نوعی خلاء فکری و روحی شده و به دنبال مرجعی برای درمان از خود بیگانگی و کاستی‌های شناختی و معرفتی خویش بوده و به دلیل جاذبه‌های ظاهری فرهنگ و تمدن غربی، ناخودآگاه به سمت پذیرش آن سوق داده می‌شود.(سرخیل، 1399: 186-161)

در اینجا لازم است اشاره کنیم که در مورد تحليل رابطه بين سنت و مدرنيته بـا محوريـت ارزش‌هـاي سـنتي و مـدرن، برخـي انديشمندان بر اين باورند كه در فرآيند تحقق مدرنيته، بعضي از عناصر سـنتي سـاختار فرهنگـي جامعه در هم شكسته مي‌شوند.

در این وضعیت، با توجه به اينكه جامعة سنتی- اسلامی ما آهنگ توسعه و تحـول را بـا سـرعتي زياد در پيش گرفته است، پاسخ به اين سؤال ضروري به نظر مي‌رسد كه در حال حاضر وضعيت عناصر سنتي نظام فرهنگي در جامعه‌ی ايرانی مخصوصا در میان قشر نوجوان و آسیب پذیر چگونـه اسـت؟ (آزادارمکی و ملکی، 1386: 97)

1-1- ضرورت و اهمیت تحقیق
در دوره نوجوانی، افراد تجربه خوداتکایی و احساس مسئولیت را شروع می‌کنند. در این دوران اصول ثابت و استوار برای زندگی نوجوانان کاملا مهم است. نوجوان‌هایی که هیچ خط مشی خاصی ندارند، اغلب احساس سردرگمی، ناامنی و در معرض خطر بودن می‌کنند یا درگیر موقعیت‌های خطرناکی می‌شوند که از عواقب آن اطلاعی ندارند.

نوجوانانی که کنترل نمی‌شوند و در واقع مورد بی‌مهری واقع شده‌اند بسیار طغیان‌گر، سرکش و عصبانی هستند و می‌توانند سرمشق‌های بدی برای بقیه نوجوانان باشند.

آرزوها، پندارها، نیازها، رویاپردازی‌ها، خودنمایی، محبت، کم‌تجربگی، و… از مشخصات دوران نوجوانی است که چناچه به نحو مناسبی تأمین، کنترل و هدایت نشود هریک از آنان می‌تواند موجبات بزهکاری را فراهم آورد.

همچنین چنانچه نوجوانان در مقایسه‌ی خود با دیگران نتوانند عامل موفقیت دیگران را برای خود توجیه کنند و به طور عینی قادر به شناخت فعالیت‌های آنها شوند ممکن است به بزهکاری روی بیاورند.

از طرف دیگر از آنجایی که شبکه‌های دوست‌یابی اینترنتی در کشور ما رو به افزایش است و خانواده‌ها را با مشکلات عدیده‌ای مواجه نموده است، ضروری است تا برنامه‌ریزی دقیق برای شناسایی، پیشگیری و کاهش جرایم صورت گیرد و پژوهش‌های زیادی صورت گیرد و برای رفع معضلات و آسیب‌های جدی مرتبط تدبیری اندیشیده شود که در این تحقیق سعی بر ارائه راهکارهایی نیز شده است.

1-2- مبانی نظری تحقیق
1-2-1- فضای مجازی
فضای مجازی و شبکه‌هاي اجتماعی – اينترنتی يکي از مهمترين ابزارها براي نمود يافتن اثرات جهانی شدن است. اين فضای مجازی عرصه وسيعی از اطلاعات و نمودهای مختلف معنايی را ايجاد می‌کند.

افراد در مواجهه با اين فضا و تکثر منابع در ساخت هويت، دچار تعليق (به معني معلق بودن و سردرگمي) می‌شوند. از بين رفتن زمان و مکان و نقش بيشتر فضا در دنيای مجازی تجلی آشکاری دارد.

افراد در مواجهه با اين فضای دوم، بنيان های هويت خود را متزلزل می‌بينند و دچار ترديد و اضطراب می‌شوند. اگر‌چه شبکه‌های اجتماعی مجازی در فرايند ارتباطات می‌توانند دارای تاثيرات مثبت و منفی باشند، اما يکی از آثار مخرب فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی به خصوص جوامع در حال گذار، ايجاد بحران هويت ملی و دينی است.

يافته‌های پژوهش‌ها نشان می‌دهد که بر اساس يک تقسيم بندی نسلی، نسل سوم یا همان نسل نوجوان جامعه بيشترين کاربران فضای مجازی در ايران بوده و بيش از نسل‌های ديگر در معرض آثار ناشی از شبکه‌های اجتماعی مجازی‌اند.

فضای مجازی نوعی از بحران هويت را در ميان طيف گسترده‌ای از جوانان و نوجوانان به وجود آورده و اين بحران هويت در زمينه‌های فردی ناهمگونی‌های هويتی را سبب شده و به نحوی تعادل اجتماعی را متاثر کرده است.

همچنين شبکه‌های اجتماعی مجازی، باعث تغييرات اساسی در نهادهای هويت‌ساز شده‌اند و عوامل معنی‌ساز هويتي را دستخوش تغيير نموده‌اند.(معمار و همکاران،1391: 176-155)

1-2-2- تعریف دوره نوجوانی
دوره نوجـــوانی دوریه برانگيختگـــی و افـــزايش آسيب‌پـذيري فـرد نسـبت بـه مشـكلات عـاطفی و رفتاری اسـت. مشـكلات دوره نوجـوانی بـه صـورت كم رويی در برابر پرخاشگری، غيـر قابـل كنتـرل در برابـر كنتـرل‌پـذيری و مشـكلات بيرونـی در برابـر مشـكلات درونـی از قبيـل كنـاره‌گيـری اجتمـاعی، اضطراب، افسردگی و شكايات جسمانی قابل تعريف مي‌باشد.(هـولتز و اپـل،2010 و يابرابـدت،2008)

بنابراين، از جمله عواملی كه می‌توانـد دلايـل رفتـار متفاوت نوجوانـان در اينترنـت باشـد، ويژگـی‌هـای شخصيتی آنان است.(زهانگ و همکاران، 2011)

1-2-3- نقش ویژگی‌های شخصیتی نوجوان در گرایش به دوست‌یابی در فضای مجازی
با توجه به امكان تأثير آسيب‌زای فضاهای مجازی از جمله چت روم‌ها براي نوجوانان، شناسايی ويژگی‌های شخصيتی پيش‌بينی كننده، می‌تواند در توجه به گروه‌های پرخطر و اقدامات پيشگيرانه در اين زمينه سودمند باشد. نتايج پژوهش‌ها نشان داده‌اند كه دختران بيش از پسران از چت استفاده می‌كنند.

ميزان دوستی اينترنتی، چت و چت مخفيانه با ويژگی‌های شخصيتی روان رنجوری و توافق رابطه منفی و با ويژگی شخصيتی برون‌گرايی، گشودگی به تجربه و وظيفه‌شناسی رابطه مثبت و معنی‌دار دارد.

با توجه به رابطه مثبت ميزان مثبت چت با ويژگی شخصيتی برونگرايی و گشودگی به تجربه می‌توان گفت ارتباط مجازی مثل چت‌روم‌ها به نوعی جبران كننده ارتباطات واقعی محسوب می‌شوند.(احمدی و همکاران، 1391: 39-31)

1-2-4- مدل شخصیتی نوجوانان
ویژگی‌های شخصیتی نوجوانان مـی‌توانـد بـا مـدل پـنج عـاملی شخصـيت شـامل برونگرايی، روان رنجورخويی، گشودگی به تجربه، وظيفه‌شناسی و توافق تبيين شـود.(سـوييكـت و همكاران، 2002)

تحقيقـات نشـان داده اسـت كـه استفاده مخرب از اينترنت با ويژگـی‌هـايی از قبيـل برانگيختگـی، احســاس گنــاه و خشــم (شــايق و همكـــاران، 1388؛ تيســـايی و همكـــاران،2009) افسردگی، تعارض با والـدين، مشـكلات سـازگاری و اجتناب از روابـط اجتمـاعي ارتبـاط دارد (ميتـال و همكاران،2007) و احتمالاً يكي از عوامل مرتبط بـا ميزان استفاده از سايت‌های دوستيابی و چـت نيـز می‌توانـد ويژگـی‌هـای شخصـيتی نوجوانـان باشـد.

در سطح جهانی تحقيقــاتی در زمینه تأييــد ارتبــاط بــين ويژگــی هــای شخصيتی و استفاده از چت وجود دارد.

(سوييكت و همكاران، 2002؛ لانـدرس و لاسـبادی، 2006) اما متاسفانه در بررسی‌های متعدد انجـام گرفتـه بـه ويـژه در بـين نوجوانان ايرانی كمتر به نقش ويژگی‌های شخصيتی نوجوانان در استفاده از سايت‌های دوستيابی و چت توجه شده است.

1-2-5- کاربری اینترنت و تفاوت‌های جنسیتی
نوجوانان، یکی از گروه‌های سنی هستند که علاقه شدیدی به اینترنت نشان داده‌اند. این رسانه به ‌واسطه چندگانگی و همچنین قدرت جذب افراد، جایگاه ویژه‌ای در میان این گروه سنی در سراسر دنیا پیدا کرده است. براساس مطالعات جدیدی که در مؤسسه پژوهشی پیو درخصوص تأثیر اینترنت برزندگی نوجوانان صورت گرفته است، حدود نود و سه درصد از نوجوانان آمریکایی کاربر اینترنت هستند و اغلب به اشتراک مطالبی چون فایل‌های ویدئویی، عکس و متن (درسی و غیردرسی) اقدام می‌نمایند.

حدود بیست و هشت درصد از آنان صاحب وبلاگ هستند و اینترنت را به تلویزیون و سینما ترجیح می‌دهند. براساس همین مطالعه، پسرها به اشتراک گذاشتن فیلم و دختران به وبلاگ‌نویسی و اشتراک عکس علاقه‌مند هستند.

به‌طور کلی، پـسران بـیش از دخـتران از ایـمیـل، خـرید، جسـتجوی اطـلاعات و پورنـوگـرافی استفاده می‌نمایند و دختران، با توجه به اعتماد کمتری که به اینترنت دارند، به برقراری ارتباط عاطفی و عاشقانه علاقه‌مندتر می‌باشند. در واقع، اینترنت به دنیای مجازیِ ایجاد ارتباط و ابراز عقاید نوجوانان تبدیل شده و این حالت در کشورهای گوناگون از شدت و ضعف برخوردار است.

اینترنت، فضای لازم برای بروز هیجانات نوجوانان را فراهـم می‌آورد؛ ایشـان به راحتی می‌توانند در حالی که در محیط خانه یا مدرسه هستند با دیگران ارتباط برقرار نمایند.

به طور کلی، اینترنت شکل‌های جدیدی از انسان اجتماعی تولـید می‌کند و نوجوانان به لحاظ انعطاف‌پذیری در پذیرش اجتماع جدید انسانی، بیشترین علاقه را به این رسانه نشان داده‌اند. گسترش و تعمیق تعلق نوجوانان به اینترنت، پژوهشگران را بر آن داشته است تا تأثیرات این رسانه را براین گروه سنی مورد مطالعه قرار دهند.

این تأثیرات مثبت و منفی در حوزه‌های متعدد آسیب‌شناسی قابل بررسی است و می‌تواند از چالش‌های اصلی حوزة جامعه‌شناسی و روانشناسی در آیندة نزدیک باشد.

1-2-6- دوست یابی و عشق های مجازی از طریق اینترنت
یکی از روش‌های جدید دوست‌یابی، بازاریابی و به‌طور خلاصه ایجاد ارتباط با سایرین، استفاده از اینترنت است. در این مقوله، اتاق‌های گفتگو که به چت رومها معروف هستند و در سایت‌های گوناگون در دسترس همگان قرار دارند، بیشترین نقش را ایفا می‌کنند.

سایت‌های قدرتمند مرتباً در حال ارتقاء و افزایش قدرت مانور در چت‌روم‌ها و سایت‌های زیرمجموعه دوست‌یابی و همسریابی خود هستند. در حال حاضر، در هر لحظه، رقمی حدود پانصد هزار تا یک میلیون نفر به ‌صورت آنلاین در چت‌روم‌ها وارد شده و مشغول گفتگو می‌باشند.

افزایش امکانات تصویری در این سایت‌ها باعث شده است تا با نصب یک دوربین کوچک روی مانیتور، امکان ارتباط چهره به چهره نیز فراهم شود تا فضای ارتباطی حالتی طبیعی‌تر به خود بگیرد.

این فناوری پیشرفته، انقلابی در نزدیکتر شدن افراد در سراسر دنیا به یکدیگر ایجاد کرده است. امّا این ارتباط در چت‌روم‌ها و از طریق اینترنت، نوع جدیدی از عشق‌های مجازی را ایجاد نموده که به عشق‌های اینترنتی معروف است.

دکتر سولر در این زمینه اظهار می‌دارد که این نوع عشق‌ها ممکن است واقعی باشد، امّا چون هنوز به مرحله تماس جنسی نرسیده است، از نوع عشق‌های افلاطونی به حساب می‌رود. البته این مبحث در نوجوانان صدق نمی‌کند، چرا که در عشق افلاطونی افراد عاشق تفکر یکدیگر می‌شوند، در حالی که در نوجوانان، اولین تجربه‌های حس کنجکاوی نسبت به جنس مخالف به عشق منجر می‌شود.

در ایـن میان، دخـتران به لحـاظ احـساس خطر یا بروز حالت شرم در حضور جنس مخالف، ترجیح می‌دهند تا در دنیای مجازی و فارغ از دغدغه‌های حضور واقعی به گفتگو بپردازند. دختران در این شرایط به لـحاظ غلیـان احساسات و گرایشات جدید و ناملموس در خود، علاقه وافری به این نوع ارتباط نشان می‌دهند و به‌طور معمول از هویت‌ها و شناسه‌های غیرواقعی برای حضور و معرفی خود استفاده می‌نمایند.

این ارتباطات معمولاً از طریق پست الکترونیک (ایمیل) ادامه می‌یابد و پس از مدتی با ارتباطات تصویری شکل تازه‌ای به خود می‌گیرد که سرانجام به ملاقات حضوری می‌انجامد. متأسفانه در اغلب موارد افراد با انگیزه‌های متفاوتی در این ارتباط وارد می‌شوند که عواقب سوء آن متوجه فرد نوجوان، به‌خصوص دختران خواهد بود.

در ایران نیز چت، علاوه بر جنبه‌های سرگرمی، در اغلب موارد به‌عنوان جایگزین و جبرانی برای کمبودها، احساس حقارت‌ها و…. از سوی دختران انتخاب می‌شود.

دختران نسل جدید نسبت به مادر و مادربزرگشان برونگراتر شده و به راحتی از خود و زندگی خصوصی‌شان حرف می‌زنند؛ لذا در کنار فرصتی که این فناوری برای دختران ایجاد نموده، تهدیدهای جدی نیز متوجه آنان شده است. بررسی پیام‌های مبادله شده در چت روم‌های ایرانی از تناقض، ابراز احساسات زشت و رکیک و… حکایت دارد.

بر اساس نتایج مطالعاتی در این زمینه، دو سوم از کسانی که از طریق چت با هم آشنا شده‌اند، رابطه شخصی برقرار می‌کنند و 27.9 درصد این روابط به شکل وابستگی‌های عاشقانه در می‌آید.

مرکز آمار اینترنت جهان در فوریه سال 2005 میلادی، تعداد کاربران اینترنتی در ایران را چهار میلیون‌ و هشتصد هزار نفر اعلام نمود که چهل و هفت درصد این رقم را زنان و دختران ایرانی تشکیل می‌دادند.

شصت و دو درصد دختران ایرانی به‌طور متوسط یازده ساعت در هفته چت کرده و حداقل سی درصد از آنها نیز بیست ساعت در هفته مشغول چت کردن و دوست‌یابی می‌باشند.(هنرپروران و رفاهی، 1385: 155)

1-2-7- دوستی و روانشناسی عشق در نوجوانی
نیاز به عشق از بدو تولد به بعد با برخوردارشدن کودک از رابطه‌ای پایدار، دائمی، قابل اعتماد و محبت‌آمیز با پدر و مادر (یا جانشینی دائمی آنها) که خود، رابطۀ رضایت‌بخشی با یکدیگر داشته باشند، برآورده می‌شود.

کودک، به‌واسطه‌ی این رابطه ـ که نخست با مادر، سپس با پدر خود و به تدریج با حلقه‌ی روبه گسترشی از سایر افراد شکل می‌گیرد ـ هویت شخصی و ارزشمندی خود را درک می‌کند. این رابطه، اساس تمامی روابط بعدی کودک را تشکیل می‌دهد که علاوه بر خانوادۀ خود او، ارتباط او را با سایر افراد در بر می‌گیرد.

مرحله بعدی رشد یک کودک، مرحله نوجوانی است. عاشقی در نوجوانان در حوالی ۱۳ سالگی معمولا پایدار نیست؛ چون نوجوان درک کاملی از شرایط زندگی و انتخاب همسر ندارد.

در این دوره اگر نوجوان درگیر عاشقی شود، باید شروع به مطالعه کند و یا با یک والد آگاه (پدر و مادر آگاه به علوم تربیتی) یا مشاور تربیتی صحبت کند و راهنمایی بگیرد.

در واقع پدیده بلوغ باعث افزایش علاقه بسیار در روابط عاشقانه نوجوانان می‌شود. در سال‌های پیش از نوجوانی و در اوایل آن، نوجوان احساس فشار زیادی را دارد؛ زیرا با موضوع عشق خود ارتباط کمی دارد.

برخی از این نوجوانان، مخصوصا آن‌ها که پایگاه اجتماعی بالایی دارند، معمولا بیرون از مدرسه در گروه‌های مختلط معاشرت می‌کنند. آنها سپس در روابط مختلف جفت‌های خود را پیدا می‌کنند و در واقع پای خود را در کفش همسالان محبوب می‌کنند و از آنها تقلید می‌کنند.

ارتباط با جنس متفاوت یا Relationship with different sex یکی از پدیده‌هایی است که از طریق فضای مجازی بسیار رایج شده؛ به گونه‌ای که به دوران نوجوانی نیز تسری یافته است.(طالعی و همکاران، 1398: 97-87)

1-2-8- نقش رسانه‌های مجازی در جامعه پذیری نوجوانان
امروزه، نقش رسانه‌ها در جامعه‌پذیری نوجوانان و جامعه‌پذیری درازمدّت بزرگسالان، به طور گسترده مورد قبول قرار گرفته است.

با وجود این، برخی فرضیّه‌های اساسی درباره اثرات بالقوّه رسانه‌ها، در سیاست‌های کنترل رسانه‌ها، تصمیم گیری‌های خودِ رسانه و هنجارها و چالش والدین در زمینه استفاده کودکان از رسانه‌ها، متجلّی می‌شوند.

اغلب نظریّه‌های اخیر درباره‌ی تأثیر فرهنگی، بر این باورند که رسانه‌ها با عرضه کردن نقش‌ها و رفتارهایی که برای ثبات اجتماعی مطلوب هستند، به عنوان عاملی مهم – هم در جامعه پذیری رسمی و هم غیر رسمی- نقش ایفا می‌کنند و از آنجا که رسانه‌ها نقش صدایی مقتدر را برای همه مردم برعهده دارند و نوجوانان زمان قابل توجّهی را صرف آنها می‌کنند، در صف اوّل عوامل جامعه پذیرکننده قرار می‌گیرند.(دفلور و دنیس ، 1383: 638)

1-2-9- نیاز به خود ابرازی در نوجوانان
این نیاز یکی از نیازهایی است که به ویژه در سنین نوجوانی مطرح می‌شود و نوجوانان می‌کوشند با استفاده از ابزارهای مختلف، به این نیاز درونی پاسخ دهند.

یکی از امکاناتی که فضای مجازی در اختیار نوجوانان و جوانان قرار می‌دهد، امکان پاسخ به همین نیاز است. در فضای اجتماعی آنلاین، کاربران می‌توانند از طریق طرّاحی گزینشی پروفایل‌ها، خودهای ایده‌آل شده و نه خودهای واقعی را به نمایش بگذارند. از این مسأله تحت عنوان «هویّت مجازی ایده آل شده»، یاد گردیده است.(بک و همکاران، 2010)

2- پیشینه تحقیق
بیب و همکاران(2004) و مزور و ریچاردز (2011) در مطالعات خود به این نتیجه رسیدند که يكي از انگيزه‌های اصلی افراد براي ورود به چت‌روم‌هـا، تعامـل بـا افـراد غريبـه اسـت.

بیب و همکاران(2004) همچنین به این نتیجه رسیدند که نوجوانان و جوانان به دليل ايـن كـه توجـه زيادي به دوستی‌هاي اينترنتي و فعاليت هاي جنسي دارنــد، عمــدتاً بــيش از ديگــران در معــرض خطــر تقاضاهاي جنسي آنلايني هستند.
به اعتقاد كورنـول و لانـدگرين (2001) و والكنبرگ و وپتر (2011) تعامل در چت رومها به افراد این امكان را مـی‌دهـد تـا نگـرش‌هـاي شخصي، سن، جنسيت و ويژگي هاي فردي خـود را در روابطشان با دیگران پنهـان كننـد و به اعتقاد چو و پنگ (2007) حتی شخصـيت‌هـای گوناگوني را از خود به نمايش بگذارند.

هايفر و دترول (2007) در مطالعات خود به این نتیجه رسیدند که دختـران بـيش از پسـران از شبكه‌هـای اجتمـاعي اينترنـت اسـتفاده مـي كننـد و ويژگي هاي زنانه از قبيل وابســتگي، حمايــت از ديگــران و احســاس نگرانــي نسـبت بـه خـود و ديگـران و نيـز محـدوديت هـاي احتمالي آنان در ارتباطات اجتمـاعي واقعـي سـبب شده است تـا بـيش از پسـران، اينترنـت را فرصـتي بـراي ايجـاد و حفـظ روابـط دوسـتي و پيونـدهاي اجتماعي قلمدادكنند.

بنابراين به اعتقاد بانگ و لیو (2011) خلق هويت هاي گوناگون، گمنام مانـدن در فضاي اينترنتي و تماس با افراد ناآشـنا آنهـا را در انـواع متفـاوتي از ارتبـاط درگيـر مــي ســازد.
بر اساس نتایج مطالعات چو و پنگ(2007) در چنــين فضايي، افراد به راحتي مي توانند ناكاميها و خشم و عصبانيت خود را نشان دهند و حتي تجاوز به فضاي خصوصــي ديگــران را هم تجربــه كننــد.

یوسفی و افتخاری(1397) در مطالعه ای به بررسی تاثیر فضای مجازی بر میزان بزهکاری در نوجوانان و جوانان پرداختند. آنها به این نتیجه رسیدند که یکی از این نگرانیهای ناشی از اثرگذاری اینترنت بر روح و روان نوجوانان و نسل جدید، به ویژه فضاهایی نظیر شبکه های اجتماعی و اتاق های گفتگو، تاثیر آن بر رفتار و روابط اجتماعی افراد جامعه و از بین بردن قبح و حدود روابط بین زن و مرد است.

طالعی و همکاران(1398) در مقاله ای به بررسی آسیب شناسانه ارتباط نوجوانان با جنس مخالف از طریق فضای مجازی پرداختند. تحلیل مصاحبه های انجام شده در این پژوهش منجر به شناسایی سه مفهوم اصلی تجربه ارتباط با جنس متفاوت، فساد جنسی، پیامدهای آسیب زا و یازده مقوله انگیزه ارتباط، الگوگیری ارتباط با جنس متفاوت، تنوع روابط، رقابت برای تصاحب کردن، تقویت رابطه، ارتباط جنسی، ترویج فساد جنسی، آسیب های جنسی، اجتماعی، فردی و تعداد هفتاد و سه خرده مقوله شد. در نهایت، نتایج این پژوهش نشان داد که شبکه های اجتماعی مجازی سبب تسهیل هر چه بیشتر ارتباط نوجوانان با جنس متفاوت و تقویت این روابط شده و زمینه را برای ارتباط آن ها در دنیای واقعی و پیامدهای آسیب زای آن فراهم می کند.

3- بحث و نتیجه گیری
فضای مجازی و اینترنت در دنیای امروز ما به گونه ای نفوذ کرده است که نمیتوان زندگی بدون آن را تصور کرد، اما همین فضا آسیب های متعددی را با خود به دنبال داشته است که یکی از اصلی ترین این آسیبها، تغییر سبک زندگی و شکستن مرز باورها و ارزش هایی همچون حجاب و حیا در میان نوجوانان و مخصوصا دختران جوان ماست؛ قشری که قرار است مولد و پرورش دهنده نسل های بعدی باشند و با تغییر در هویتشان، میتوان هویت نسل ایرانی را استحاله کرد.

در عصر حاضر، غیرقابل کنترل بودن اینترنت و برقراری دوستی های اینترنتی و عشق های کاذب میان نوجوانان و از سوی دیگر، علاقه وافر نوجوانان به سپری نمودن اوقات خود با اینترنت به جای پرداختن به ارتقاء روابط اجتماعی و خانوادگی از دغدغه‌های والدین امروزی است.

در شرایطی که ابزارهای تولید و توزیع تفکر، دانش و فرهنگ در اشکال جدید خود و با موارد مصرف چندگانه ای که دارند، افق جدیدی را پیش‌روی افراد می گشانید، رقابت برای تصرف و تسلط بر چنین محیطی حائز اهمیت بسیار است. اقتدار در این حوزه به معنای شرکت فعالانه در تولید و توزیع اطلاعات است که در چارچوب استراتژی های از پیش تعیین شده‌ای تعریف می‌شود.

در اغلب مواقع، مخاطبین اینترنت حق انتخاب داشته و به‌صورت منفعلانه عمل نمی‌نمایند، امّا چنانچه در گروه مصرف‌کنندگان اطلاعات قرار گیرند، موضعی منفعلانه اتخاذ می‌نمایند، چرا که در فرآیند تولید و توزیع آن دست نداشته و نمی‌توانند در گسترة دانش و فرهنگ سهمی داشته باشند. به‌طور کلی، اینترنت مجموعه‌ای از فرصت‌ها و تهدیدات است که سامانه‌های تعاریف در بهره‌وری را دگرگون ساخته است. استیلای سیاسی، فرهنگی و اقتصادی بر اینترنت به مفهوم دخالت منظم طبقه حاکم برتوده‌ها، نظم دهی مجدد ارزش ها، رفتارها و هویت ملت‌ها است. جامعه‌ اطلاعاتی، تحت تأثیر فرهنگ غرب، تبعیض خاصی را در تبادل عناصر فرهنگی ایجاد نموده است که با تغذیه جوامع و تأثیر بر ذهنیت‌ها نوع جدیدی از مناسبات اجتماعی را طراحی می‌کند. در این میان، ارتباطات میان کنشی بین افراد، شخصی‌تر ‌شده و انسانها بیش از پیش گوشه‌گیر، منزوی و کم نشاط می‌گردند. این مناسبات، زمینه را برای مصرف‌زدگی، رکود ذهنی و انفعال به ویژه در قشر نوجوان جامعه آماده می‌سازد.
به همین منظور، والدین و مسئولین برای استفاده بهینه نوجوانان از اینترنت، ضمن کنترل منطقی آنها، باید از یک ‌سو با ایجاد روابط صمیمانه فضایی راحت برای ابراز عقیده و نظر نوجوان فراهم آورند و از سوی دیگر، با افزایش آگاهی و دانش خود نسبت به فناوری اطلاعاتی تلاش نمایند تا حالت منفعلانه‌ای در قبال نسل جدید نداشته باشند. از طرف دیگر باید به نوجوانان آموزش داد که ابزار ادراکی ما در دنیای واقعی و مجازی یکسان است.
اما در دنیای مجازی امکان استفاده از بسیاری از این ابزارها را نداریم. رفتار و واکنش‌های ما در دنیای مجازی مشابه دنیای واقعی است؛ اما با شدت بیشتر، چون پیامدهای کمتری به ‌دنبال دارد. به هر حال، به نظر می‌رسد احتمال بروز مشکل در رابطه و عشق مجازی خیلی زیاد باشد. چون ما خود واقعی‌مان را به‌تمامی ارائه نمی‌کنیم و بنابراین، دیگران تنها آن چیزی را می‌بینند که ما می‌خواهیم.
4- ارائه پیشنهادات
4-1- با در نظر گرفتن واقعیات جدید مانند نقش رسانه ها و فضاهای مجازی باید گفت که این مولفه ها دیگر به عنوان یک موضوع جانبی و حاشیه ای مطرح نیستند، لذا پیشنهاد می شود تا با برنامه ریزی های دقیق و هدفمند در سطح خرد و کلان به کنترل ابعاد مختلف از خود بیگانگی فرهنگی و دینی در جامعه اقدام نمائیم.
4-2- پیشنهاد می شود تا نخبگان در عرصه های مختلف فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، آموزشی و غیره برای خلق ایده های کاربردی و جدید به عرصه بیایند تا به لطف خدا از ایجاد سردرگمی، رکود و عقب گرد ناشی از رفتار منفعلانه در قبال بکارگیری رسانه های مجازی در نسل نوجوان و آینده ساز کشور کاسته شود.
4-3- پیشنهاد می شود که در ایجاد فضایی هوشمندانه برای تبیین استراتژی های فرهنگی، باید به‌گونه‌ای عمل نمود تا با تبدیل تهدیدها به فرصت‌ها نه تنها از فرسایش نیروی جوان و نوجوان جلوگیری شود، بلکه در فرآیند تولید فرهنگ با ابزاری جدید بتوان به حداکثر کارایی در این زمینه دست یافت.

نوشته : فرحناز ایگدری

فرهنگی و فعال اجتماعی (دانشجوی دکترا روابط بین الملل)

منابع و مآخذ

الف- منابع فارسی
احمدي، خدابخش. عبدالملكي، هادي. افسردير، بيتـا. سيداسماعيلي، فتح اله (1389). نقش عوامـل خـانوادگي در نوع و ميزان استفاده از اينترنت. مجله علوم رفتاري، سال چهارم، شماره چهارم.
احمدی، خدابخش و همکاران(1391). نقش ويژگي هاي شخصيتي در دوستي هاي اينترنتي، فصلنامه علمی– پژوهشی پژوهش در سلامت روانشناختی، دوره ششم، شماره دوم.
آزادارمکی، تقی و ملکی، امیر(1386). تحليل ارزشهاي سنتي و مدرن در سطوح خرد و کلان، فصلنامه علوم اجتماعی، شماره سی ام.
دفلور، ملوین و دنیس، اورتدی(1383). شناخت ارتباطات جمعی، ترجمه سیروس مرادی، تهران: انتشارات دانشکده صدا و سیما.

سرخیل، بهنام(1399). چینش نخبگانی، جوانان و چالش های پیش روی تمدن نوین اسلامی با تاکید بر نخبگان دانشگاهی، دوفصلنامه علمی مطالعات بنیادین تمدن نوین اسلامی، دوره سوم، شماره دوم.
شايق، سـميه. آزاد، حسـين. بهرامـي، هـادي(1388). بررسي اعتياد به اينترنت و رابطه آن بـا ويژگـي هـاي شخصيتي در نوجوانان تهران. مجله علمي- پژوهشـي اصول بهداشت روانی، سال یازدهم، شماره دوم.
طالعی، علی و همکاران(1398). آسیب شناسی ارتباط با جنس متفاوت در شبکه های اجتماعی مجازی(یک مطالعه پدیدارشناسی با نوجوانان)، نشریه تحقیقات علوم رفتاری، دوره هفدهم، شماره یکم.
فرهمند، مریم(1387). دختران و کاربرد اینترنت، نشریه مطالعات راهبردی زنان، شماره چهل و یکم.

معمار، ثریا و همکاران(1391). شبکه های اجتماعی مجازی و بحران هویت(با تاکید بر بحران هویتی در ایران)، نشریه مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دوره اول، شماره چهارم.

هنـرپروران، نازنین و رفاهی، ژاله (1385). زنان و پیامدهای روانشناختی چت و دوست یابی‌های اینترنتی، مجموعه مقالات همایش زنان و اینترنت در هزار سوّم، دفتر امور زنان سپاه.
یوسفی، سهیل و افتخاری، علی(1397). تاثیر فضای مجازی بر میزان بزهکاری جوانان، کنفرانس ملی دستاوردهای نوین جهان در تعلیم و تربیت، روانشناسی، حقوق و مطالعات فرهنگی- اجتماعی، زرقان، دانشگاه آزاد اسلامی.

ب- منابع انگلیسی

Back, M. D. et al (2010) Facebook Profiles Reflect Actual Personality, not Selfidealization, Psychological Science, 21, 372–374.

Beebe. B.J, Asche. S.E, Harrison. P.A and Quinan.K.B. (2004). Heightened Vulnerability and Increased Risk-Taking Among Adolescent Chat Room Users:Results From a Statewide School Survey. Journal Of Adolescent Health 35:116–123.

Chou.C and Peng.H. (2007). Net-friends: Adolescents’ attitudes and experiences vs. teachers’ concerns. Computers in Human Behavior 23: 2394– 2413.
Mazur. E and Richards. L. (2011). Adolescents’ and emerging adults’ social networking online: Homophily or diversity? Journal of Applied Developmental Psychology 32:180–188.

Abstract
With the expansion of dramatic developments and new interactions in the field of new media and virtual networks, adolescents in society are mainly affected by new dimensions of these technologies and due to the coincidence with the phenomenon of maturity and vulnerability and greater impact of this group of people. Society is strongly influenced by the effects of Western culture and civilization and is slowly moving away from the universal values and beliefs of its traditional Islamic-cultural culture. On the other hand, Western civilization and culture, due to its apparent and seductive charms, subconsciously attracts emotional and quick-witted teenagers who, due to their age and age, seek beauty and diversity in life dimensions, and therefore teenagers and families. Traditional challenges face them. Among these challenges are establishing friendly relations and creating false affections and loves through virtual networks and channels at this sensitive and critical age, which, if not controlled in time, can cause serious damage to the souls of children and the future. Therefore, this article tries to examine the various dimensions of this important issue, especially among traditional and religious families, to provide appropriate solutions to control interpersonal relationships in adolescents fascinated by cyberspace and its attractions.
Keywords: Love, Adolescence, New Civilization, Challenge, Islamic Civilization, Virtual Networks.