معذلک با کشف آنزیمهای برشی در دهه ۱۹۷۰ بیوتکنولوژی پیشرفت قابلملاحظهای کرد و به ابداع فنون متنوعی در فرآوری ژن انجامید. بهطوری که بهعنوان مهمترین انقلاب علمی این قرن در نظر گرفته میشود. گرچه بیوتکنولوژی در سال ۱۹۷۰ فراگیر شد اما نتایج اولیه آزمایشگاه آن فقط بعد از سال ۱۹۸۰ نمایان شد. در واقع بیوتکنولوژی محصول تعامل بین علم بیولوژی و تکنولوژی است.
بیوتکنولوژی از دو بخش بیو (زندگی موجود زنده) تکنولوژی( ابزار و فرآیندها برای تولید محصول و ارائه خدمات) تشکیل شده است بیوتکنولوژی با پیوند علوم مختلف همچون زیست شناسی، مهندسی شیمی؛ بیوشیمی و … بوجود آمده و توانست در مسیر تولید محصولات زیستی یا انجام فرآیندهای زیستی قدم بردارد. پیشرفت این علوم همچون ژنتیک، بیوشیمی؛زیست شناسی سرآغاز پیشرفت و افق های جدید در بیوتکنولوژی شده به طوریکه این علم توانست در آغاز قرن بیستم کشاورزی و صنعت را به یکدیگر پیوند دهد.. ادغام بسیاری رشته ها در بیوتکنولوژی و در پی آن تنوع کاربردهای این علم سبب شد که کلمه بیوتکنولوژی تعریف ثابت و مشخصی نداشته باشد و هر کشوری با توجه به وضعیت این تکنولوژی در کشورش تعریف خاص و در نهایت اولویت بندی شده ای را در این راستا انتخاب کند.
بیوتکنولوژی بر حسب دیدگاه متخصصین و دانشمندان در زمینه های مختلف علون اعم از پزشکی؛ صنعت؛ بهداشت؛ دریا و کشاورزی دارای کاربرد های گوناگون میباشد.
بیوتکنولوژی کشاورزی یا بیوتکنولوژی سبز که در پروسه کشاورزی کاربرد دارد . افزایش تولید؛ بهبود کیفیت تغذیه ای؛ مقاومت به بیماریها و آفات از جمله کاربرد های این شاخه از بیوتکنولوژی است. به عنوان مثال میتوان با استفاده از این تکنولوژی گیاهان ترانسژنیک سازگار با شرایط محیطی ویژه ای را ایجاد نمود. کاربردهای بیوتکنولوژی در کشاورزی بسیار فراوان می باشد. یکی از کاربردها ؛ افزایش بازده محصولات است. با استفاده از بیوتکنولوژی مدرن میتوان یک یا دو ژن را به واریته ها؛ جهت ایجاد یک خصوصیت جدید به منظور افزایش بازده آنها انتقال داد. مقاومت در برابر استرس های محیطی از دغدغه های مهم بیوتکنولوژیست هاست.گیاهان دارای ژن هایی می باشند که آنها را قادر میسازد در برابر استرس های زنده و غیر زنده مقاومت نشان دهند به عنوان مثال شوری و خشکی دو فاکتور محدود کننده بسیار مهم در تولیدات کشاورزی می باشد.بیوتکنولوژیست ها به دنبال گیاهان مقاوم در برابر چنین استرسهایی هستند تا بدین وسیله بتوانند با کشف و انتقال ژنهای این گیاهان به سایر گیاهان مقاومت را در آنها ایجاد کنند. افزایش کیفیت محصولات خوراکی از کاربردهای دیگر این علم است .پروتئین در غذاها باعث افزایش کیفیت غذا میشود با انتقال پروتئین های حبوبات و غلات و ایجا آمینواسیدها میتوان رژیم غذایی بسیار مناسب برای انسان ها ایجاد نمود. کاهش استفاده از علف کش و سایر مواد شیمیایی از زمینه های کاربردی دیگر این علم میباشد.
بیشتر کاربردهای تجاری بیوتکنولوژی در کشاورزی در زمینه کاهش وابستگی کشاورزان به مواد شیمیایی و افزایش امنیت غذایی میباشد.
بیوتکنولوژی امروزه توانسته است بر روی ژن موجودات زنده کار کند و در جهت هدفهای پیشبینی شده تغییراتی را ایجاد کند که از این منظر عبارت از دخالت مستقیم در محتوای اطلاعات وراثتی سلولهای زنده و توفیق در تولید گونههای جدید و بهتر است. روشهای جدید بیوتکنولوژی در علم کشاورزی شامل کشت سلولی، کشت بافت و پروتوپلاست گیاهی، هیبرید سلولها سرومانی، دستکاری و انتقال جنین و DNA نوترکیب در شناسائی تبیین ماهیت انتقال و کنترل ژن است. دانشمندان بسیاری این روشها را برای بهینهسازی گیاهان و جانوران بهکار بردهاند. برای نمونه بیش از ۴۰ نوع گیاه از الحاق پروتوپلاست تولید شده است که سیبزمینی و گوجهفرنگی از جمله این نمونهها بهشمار میرود. کشت بافت بهعنوان یکی از بنیادیترین روشهای فنآوری بیوتکنولوژی امروزه بهصورت گسترده مورد استفاده دانشمندان قرار گرفته است. طی این روشها میتوان از یک سانتیمترمکعب از بافت یا اندام گیاه، چندین میلیون سلول همانند تولید کرد و بهطور بالقوهای میتوان از آنها میلیونها بوته یا خواص یکسان بهدست آورد. طی این شیوه، امکان مطالعه بهتر گیاه در کمترین زمان و با بیشترین ضریب اطمینان ممکن میباشد.
برای نمونه در یک آزمایشگاه تحقیقاتی به نام ماکس پلانک (MAX PLANCK) در آلمان، ضمن آزمایشی معلوم شد که از میان ۴۲ هزار بافت سیبزمینی مورد آزمایش فقط ۷۳ بافت یعنی (۴ درصد بافتها) در برابر قارچ سیبزمینی مقاوم بودند. بافت مقاوم تکثیر گردیده و گیاهان مقاوم به قارچ، سپس به مزرعه منتقل گردیدند. این شیوه دستیابی به گونههای مقاوم فقط در مدت ۸ ماه علمی گردید، در صورتیکه در سالهای ۱۹۷۵ تا ۱۹۸۰ این کار از طریق روشهای اصلاح نباتات حداقل ۱۰ تا ۱۵ سال زمان میطلبد. این کار در گیاهان دیگر از جمله نخل روغنی حداقل ۳۰ سال زمان نیاز دارد. در حال حاضر در کشورهای صنعتی، این شیوه بسیار رواج یافته و تحولات شگرفی در تولید گونههای گیاهان زراعی با خصوصیات جدید بهوجود آمده است. بیوتکنولوژی، روشهای جدید بهینهسازی گیاهان بهطور مقرون به صرفه و از طریق مختلف را ممکن ساخته است، که برای نمونه میتوان به افزایش مقاومت در مقابل خطرات و بیماریها، راههای جدید مبارزه با علفهای هرز، مقاومت بیشتر در مقابل فشارهای جوی و محیطی از جمله خشکسالی، سرما و نمک و موادشیمیائی (مثل آلومینیوم)، استفاده بهتر از مواد مغذی مثل نیتروژن، بهبود کیفی فرآوردهها از طریق ایجاد تغییراتی در ویژگیهای موادی مثل اسیدهای چرب، اسیدهای آمینه، طعم، مزه و قابلیت حفظ کیفیت بههنگام ذخیرهسازی و بهبود در چگونگی متابولیسم گیاهی (مثل استفاده از نیتروژن فتوسنتز)، تولید گل و دانه و تقسیم موادغذائی بین ساقه و دانه اشاره نمود. پیش بینی شده که در سال 2030 وقتی جمعیت جهان به بیش از 8 میلیارد نفر برسد نیاز غذایی مردم دنیا سه برابر برآیند زمینهای کشاورزی فعلی خواهد بود. برای جلو گیری از بروز بحران، جوامع جهان باید به طور مداوم با مسئله فقر، ناامنی غذایی، ازبین رفتن محیط زیست (آب و خاک) و کاهش ذخایر ژنتیکی مقابله شود. برای حفظ کشاورزی و تولید محصولات بیشتر باید اقدامات ویژه صورت گیرد. امروزه یکی از راه حلهای اصلی برای تولید فرآورده بیشتر با استفاده از زمینهای کشاورزی کمتر به کارگیری علم زیست فناوری یا بیوتکنولوژی است.
نویسنده: سولماز چرایی
کارشناس ارشد بیوتکنولوژی و ژنتیک مولکولی/ منتور رویدادهای فناور ملی
نظر شما چیست ؟