بانک‌ها مظهر ربا یا قلب تپنده اقتصاد؟

بحث ربا، نزول، سود، بهره، یا دریاف اضافی از طرف بانک ها همیشه در میان دینداران مورد بحث بوده است. تاکنون نیز نظرات گوناگونی از طرف روحانیون و فقها و مراجع و اقتصاد دانان و روشنفکران در مخالفت و موافقت ابراز شده است. هر کدام از طرفین نیز دلایل خود را در خصوص حرام یا حلال بودن آن اعلام کرده اند. اما بحث وام یک میلیون تومانی کرونا از طرف دولت نیز به این بحث دامن زده و مخالفت و موافقت های زیادی را برانگیخته است و حتی تحت فشار افکار عمومی روحانیون سنتی را نیز وادار به موضع گیری کرده است.

بعضی ها موافقت و بعضی ها مخالفت کردند. بنده هم طی مقاله ای درست بودن وام با سود 12 درصد را اعلام کرده بودم. اما بعضی از دوستان از من خواسته اند از آن موقع تا حالا نظرات زیادی ابراز شده است بهتر است یک بار دیگر نظرات خود را با صراحت بیشتر و استدلال قوی تری ارائه نمایم. این مقاله در پاسخ به درخواست دوست عزیزم لطیف ایزدی نوشته شد.

یکم: خیلی ها ربای صدر اسلام را به شرایط کنونی بانک های ایران هم تسری می دهند در صورتیکه منطق این دو کار با یکدیگر مساوی نیست. در صدر اسلام وام گیرنده ها با پرداخت سودهای بیشتر به ثروتمندان و توانگران خسارات زیادی متحمل می شدند تا حدی که زندگی بعضی وام گیرندگان در معرض خطر فروپاشی قرار می گرفته است. اما امروز بانک ها با تجمیع و گردآوری سرمایه های کوچک و تبدیل آن به سرمایه های بزرگ و وام دادن به تولید کننده گان نقش به سزایی در پیشرفت و آبادانی کشور و ایجاد اشتغال برای شهروندان ایفا می کنند. این نقش سازنده ی بانک ها را نباید با سود جویی فردی ثروتمندان صدر اسلام مقایسه کرد. منطق و ماهیت این دو کار زمین تا آسمان با هم فرق دارند.

دوم: کسانی که از کار بانک ها ایراد می گیرند و معتقدند بانک ها از وام ها و تسهیلات اعطایی نباید سود دریافت بکنند آیا خودشان می توانند بدون دریافت سود یک بانک را اداره کنند؟ به هرحال اداره ی بانک بدون هزینه نیست. اگر بانک از کارهایی که انجام می دهد مزد نگیرد نمی تواند به کار خود ادامه بدهد و در نتیجه جامعه نیز از فواید آن بی بهره می ماند و همه متضرر می شوند. خیلی ها به منطق سخنانشان پایبند نیستند از یک طرف خواهان پیشرفت و آبادانی کشور هستند و از طرف دیگر به الزامات آن واقف نیستند. آیا جامعه می تواند بدون بانک و تجمیع و سازماندهی سرمایه پیشرفت بکند؟

سوم: خیلی از مخالفان گفته اند ربا خواران باعث عدم رونق تولید و کسب و کار در جامعه می شوند. در صورتی که این اتهام نه تنها به بانک ها نمی چسبد بلکه بانک ها درست عکس آن را انجام می دهند و باعث و بانی رونق و تولیدات هستند. اما ممکن است در کار بانک های ایران ایراد و اشکال وجود داشته باشد که در شرایط بحرانی و ورشکستگی خیلی با تولید کننده ها همراه نیستند و به تولید کننده ها چندان کمکی نمی کنند. منظور من بانکهای سالم و رقابتی و حرفه ای هستند که بدون رانت و امتیازبه افراد خاص و صاحب نفوذ در خدمت همه ی تولید کننده ها هستند.

چهارم: بعضی ها دلیل آورده اند ربا خواران در کارهای خیر و نیکوکاری شرکت نمی کنند. اگر منظور آنها از ربا خواران همین دریافت کنندگان سود سپرده از بانک ها باشد، سوال این است اگر دریافت کنندگان سود سپرده ها بخشی از سود دریافتی خود را در کارهای خیر و عام المنعه هزینه کنند سودشان حلال می شود؟ نظرات فوق به هیچ عنوان به معنای درست بودن ربا نیست بلکه مصداق ربا به کارهای تولیدی و سایر کارهای خوب بانک ها مانند وام ازدواج و وام مسکن و امثال آن صدق نمی کند.

پنجم: بعضی ها وام بانکها را با قرارداد دو جانبه و موافقت دو طرف در خصوص میزان سود جایز می دانند. این ها این نوع قرار داد را مانند رابطه ی زناشویی می دانند که با عقد و نکاح حلال می شود و در غیاب عقد و نکاح حرام یا زنا محسوب می شود. این درحالی است که در هر دو حالت رابطه ماهیت یکسانی دارد و حلال و حرام بودنش به یک قرارداد بستگی دارد.