ازبکستان مقصد صنعتگران و سرمایه‌گذاران در آسیای مرکزی

ثبات اقتصادی و سیاسی

نخستین مزیت ازبکستان، ثبات سیاسی و اقتصادی آن است. در سه دهه گذشته، این کشور بی­‌ثباتی و نوسانات گسترده سیاسی و اقتصادی چندانی را تجربه نکرده است و سطح ثبات و امنیت در این کشور در جایگاه مطلوبی قرار داشته است. به‌ ویژه از اواخر سال 2016 و پیروزی آقای شوکت میرضیایف در انتخابات ریاست جمهوری، فضای سیاسی و اقتصادی ازبکستان چه در سطح داخلی و چه در سطح بین‌المللی به نحوی مطلوب شده که بزرگ‌ترین شرکت‌های خصوصی و سرمایه‌گذاران جهانی به سمت این کشور سرازیر شده‌اند.

 

نظام پولی، مالی و اقتصادی رو به رشد

متوسط تراز مثبت تجارت خارجی ازبکستان در یک دهه گذشته، نزدیک به 1 میلیارد دلار بوده است. در سال‌های اخیر، سیر بدهی­‌های خارجی این کشور نیز عموماً نزولی بوده و هیچ‌­گاه بیش از 18.5% تولید ناخالص داخلی این جمهوری را تشکیل نداده است. شاخص استقراض داخلی این کشور نیز در 5 سال گذشته، سیری متمایل به صفر را تجربه می­‌کند. نکته جالب‌توجه دیگر هم آن‌ که در یک دهه گذشته، ازبکستان، همواره شاهد مازاد بودجه است. ذخایر ارزی این کشور، حتی در بدترین شرایط، توانایی تأمین نیازهای وارداتی آن را حداقل تا 24 ماه تضمین می­‌کند. این شاخص‌­ها، مواردی است که علاوه بر نشانه­‌های رشد اقتصادی، نظام پولی و مالی استوار ازبکستان را نیز به نمایش می­‌گذارد.

 

بازار بزرگ 34 میلیون نفری

جمعیت بیش از 34 میلیون نفری ازبکستان، بازاری بزرگ را پیش روی سرمایه­‌گذاران و فعالان اقتصادی می­‌گشاید که به­‌تنهایی، نزدیک به نیمی از جمعیت منطقه آسیای مرکزی را شامل می‌­شود. علاوه بر آن، به‌ واسطه تعرفه گمرکی صفر با کشورهای مستقل هم‌سود (CIS)، بازار 300 میلیون نفری این کشورها نیز در دسترس سرمایه­ گذاران و تولیدکنندگان است. همچنین باید اشاره داشت که همسایگی با ازبکستان و تعاملات دیرینه و سنتی بازار ازبکستان تجار و بازرگانان این کشور را به یکی از مهم‌ترین تأمین‌کنندگان نیازهای بازار افغانستان تبدیل کرده است.

 

رشد مطلوب اقتصادی

متوسط رشد تولید ناخالص داخلی ازبکستان در یک دهه اخیر نزدیک به 8% بوده است. بر اساس گزارش­‌های بانک جهانی در دو سال اخیر، ازبکستان جزو 5 کشور نخست جهان است که رشد سریع اقتصاد خود را تجربه می‌­کند. همچنین، دولت ازبکستان اعلام کرده است که برای افزایش دو برابری تولید ناخالص داخلی این کشور تا سال 2030 برنامه‌­ریزی واقع­‌گرایانه‌­ای را در نظر دارد. افزایش سهم 33.5 درصدی بخش صنعت به حداقل 40% تولید ناخالص این کشور نیز هدف­‌گذاری دیگر دولت این کشور می‌­باشد که از سال 2017، تغییرات ساختاری مربوط به آن آغاز شده است.

 

اقتصاد و بازار متنوع

ازبکستان، دارای متنوع‌­ترین اقتصاد آسیای مرکزی است. صنایع تولید خودروهای سبک و سنگین، تولید باکیفیت ماشین­‌آلات کشاورزی، صنایع معدنی، نساجی و داروسازی، از بخش­های مهم صنایع این کشور محسوب می‌­شود. توسعه زیرساخت­هایی گردشگری، جذب فناوری به­روز در بخش تولید و خدمات، افزایش تمرکز بر تولیدات باارزش افزوده بالا، گسترش بیش‌ از پیش و ارتقاء کیفیت مسیرهای مواصلاتی و تجاری جاده‌­ای و ریلی، ارتقاء بهره­‌وری و افتتاح مناطق آزاد تجاری، توسعه پارک­های فناوری و توسعه شهرک­‌های صنعتی با هدف حمایت صنایع کوچک نیز، از الگوهایی است که برای متنوع­‌سازی بیش از گذشته و ایجاد فضای رقابتی در اقتصاد، برنامه­‌ریزی شده و مورد حمایت دولت است.

 

وضعیت مناسب منابع و نیروی انسانی

وجود ذخایر بزرگ نفت و گاز، باعث شده است تا همه نیازهای انرژی ازبکستان، از داخل این کشور تأمین شود. ازبکستان یکی از 10 کشور نخست تولید کننده طلا در جهان بوده و در میان 5 کشور اول صادرکننده پنبه قرار دارد. نیروی کار فعال این کشور، 57% جمعیت آن (بیش از 19 میلیون نفر) را شامل می­‌شود. علاوه بر آن، بیش از 60% ازبک­ها زیر 35 سال هستند و نرخ باسوادی در میان آنان 97% است. علاوه بر 70 دانشگاه و مراکز آموزش عالی در تاشکند و سایر مراکز منطقه­‌ای، شعبه‌­های دانشگاه­‌های بین‌­المللی مانند وست­مینستر انگلستان، دانشگاه دولتی مسکو، نفت و گاز روسیه، موسسه مدیریت و توسعه سنگاپور، پلی­تکنیک تورینو ایتالیا، دانشگاه دولتی کره جنوبی و … نیز در ازبکستان فعالیت دارد.

 

شرایط تسهیل‌شده در حوزه تجارت

توسعه و تسهیل بخش تجارت، به‌ ­عنوان اولویت اصلی اقتصاد و سیاست خارجی ازبکستان مطرح شده است. دولت این کشور، جذب سرمایه­‌گذاری خارجی (چه دولتی و چه بخش خصوصی) را به‌­عنوان زمینه توسعه واقعی و باثبات ازبکستان تعریف کرده است و بدین منظور، تأمین «امنیت سرمایه‌­گذاری» در این کشور را به ­واسطه سازوکارهای حقوقی، اقتصادی و سیاسی ضمانت می­‌کند. تأسیس «کمیته دولتی سرمایه‌گذاری‌های ازبکستان» که از سال 2017 و تحت نظارت مستقیم رئیس ­جمهور، با هدف هماهنگی بین ­سازمانی و کاهش بروکراسی و نیز عینیت ­بخشی به اراده تأمین امنیت سرمایه‌­گذاری در این کشور فعالیت خود را آغاز کرده است، از مصادیق تلاش­های اخیر این کشور برای جذب سرمایه­‌گذاری خارجی به شمار می­رود. در همین چارچوب، در سال 2019 در مجموع بالغ بر 16.6 میلیارد دلار ورود سرمایه خارجی (مستقیم و اعتبار) را تجربه کرده است. سیاست­های مالیاتی و معافیت­‌های متنوع نیز عامل انگیزه‌بخش دیگری برای سرمایه­‌گذاران خارجی و فعالان عرصه تجاری در ازبکستان است.

 

تغییر ترندهای تجاری

ارزش صادرات کشور ازبکستان از نخستین سال­های استقلال تاکنون، بیش از 30 برابر شده است. در حالی‌ که در دهه 1990 نزدیک به 70% صادرات این کشور را انواع مواد خام تشکیل می­داد، پس از گذشت دو دهه، نزدیک به 76% صادرات آن از تولیدات ساخته‌شده و مواد نیم‌­ساخت تشکیل شده است. در 10 سال اخیر، صادرات خودرو بیش از 12 برابر، تولیدات شیمیایی بیش از 11.3 برابر و تولیدات نساجی حدود 4.4 برابر افزایش داشته است که ارزش این گروه از صادرات ازبکستان (تولیدات غیرخام) را تا بیش از 15 میلیارد دلار ارتقاء بخشیده است. افزایش 10 برابری تولیدات صنایع کوچک نیز، بخشی از ارزش صادراتی مذکور را تشکیل می­‌دهد.

 

توسعه زیرساخت‌های اقتصادی

با توجه به عزم دولت ازبکستان برای جذب سرمایه‌­گذاری خارجی و فراهم کردن بستر توسعه همه­ جانبه این کشور، تأمین امنیت سرمایه‌­گذاری، تضمین سودآوری نسبی، ارتقاء کیفیت زیرساخت­ها و افزایش ظرفیت بخش­های مکمل اقتصادی مانند مسیرهای تجاری جاده‌­ای (بیش از 183 هزار کیلومتر)، ریلی (تا 6500 کیلومتر) و خطوط حمل‌ونقل هوایی، توسعه زیرساخت­‌های دیجیتالی، پیوند با مراکز لجستیکی بین­‌المللی مانند فرانکفورت، میلان، بروکسل، وین، اسلو، باسل، زاراگوزا، دوبی، دهلی، تهران، اینچه­ئون، شانگهای و تیان­جین و هانوی، اصلاح ساختار بیمه، تدارک مزیت­های مالیاتی، گسترش بازار مصرف و …، این کشور در چند سال گذشته و در چشم‌­انداز سال­‌های آتی، به‌­عنوان بهشت سرمایه­‌گذاری در آسیای مرکزی مطرح و معرفی شده است.

 

اشتراکات گسترده فرهنگی با ایران

یکی از ویژگی‌های بسیار برجسته در روابط ایران و ازبکستان، وجود اشتراکات گسترده با فرهنگ ایرانی است. ازبکستان به لحاظ تاریخ، فرهنگ، ادبیات، موسیقی، آداب‌ و رسوم، سنت‌ها، زبان و بسیاری از حوزه‌های دیگر اشتراکات بسیار زیادی با ایران دارد. بخشی از جمعیت این کشور نیز به زبان پارسی (با لهجه‌ تاجیکی) صحبت می‌کنند. این موضوع باعث شده تا فهمِ متقابل دو کشور بسیار بالا رفته و نوستالژی‌های مشترک احساساتِ متقابلی را بین مردم دو کشور به وجود بیاورد. طبیعتاً چنین اشتراکاتی که به فهم متقابل، ذائقه‌های مشابه، سنت‌ها و آداب‌ورسوم نزدیک و … همه تسهیل‌گری برای ارتباطات اقتصادی و توسعه تعاملات تجاری با ایران خواهد بود.

 

حوزه‌های مکمل با اقتصاد ایران

در نهایت تمام شرایط مطلوب فوق‌الذکر را می‌توان با بررسی دقیق حوزه‌های کلیدی واردات در بازار ازبکستان و زمینه‌های اصلی صادرات در جمهوری اسلامی ایران در سال 2018، و بالعکس (واردات ایران و صادرات ازبکستان) یک اصل بسیار بدیهی و ملموس، گستردگی حوزه‌های مکمل اقتصادی میان دو کشور است. در حقیقت بسیاری از نیازهای بازار و صنعت ازبکستان در حوزه‌های مختلف با محصولات ایرانی قابل رفع است، و از طرف دیگر نیز تولیدات ازبکستان به‌خوبی می‌تواند بخش مهمی از بازار واردات ایران را تأمین کند. این ویژگی مکمل‌ بودن اقتصادهای دو کشور می‌تواند زمینه‌ساز سودِ مضاعف برای فعالیت‌های تجاری و تسهیل بیشتر امور تجاری به جهت مزیت‌های ترانزیتی و جغرافیایی شود.

گزارش از: یاشار نیازی