سیری در تاریخ ادبیات ترکمن
(از دوران اسلام تا قرن ۱۳ هـ. ق/ ۲۰ میلادی)
امانقلیچ شادمهـر
ناشر: انتشارات ایل آرمان
طرح روی جلد: همراه سارلی
چاپ اول: ۱۳۹۰
شمارگان:
۱۰۰۰
این کتاب، شامل یک مقدمه و پنج فصل است. فصل اول به دوره ی قدیم و فصل دوم به ادبیات مشترک و فصل سوم به دوره ی انتقال و فصل چهارم به ادب کلاسیک ترکمن و آخرین فصل نیز به ادبیات کلاسیک اشاره دارد. برای اولین بار به زبان فارسی نگاشته شده و در زمینه ی تاریخ ادبی اندیشمندان ترکمن بیوگرافی مبسوطی را ارایه می دهد تا خوانندگان بر سرگذشت و تاریخ زندگانی و سبک نگارش و آثار تک تک این اندیشمندان آگاهی یابند. در مقدمه ی کتاب آمده است:
شعر گسترده و پرشاخه ترکی با چند هزار سال پیشینه، والاترین میراث کهن ترکی و شعر و ادب مکتوب ترکمنی با قدمت هزار سال و اندی یادگار یک فرهنگ و تمدن بزرگ است. با آنکه یاوران این فرهنگ و تمدن از دیرباز دارای فرهنگهای متفاوت بودند، تحت تأثیر فاتحان عرب قرار گرفته، به تدریج در چهارچوب وحدت فکری و دینی اسلام نضج یافته، با فرهنگ ایرانی عجین شدهاند. اما با این حال استقلال معنوی و فکری خود را حفظ کردند و آثاری گرانبها به عنوان دستاوردی از گنجینههای کهن تا به امروز به یادگار گذاشتهاند. اقوام ترک با ظهور ادبیات فارسی و رشد و گسترش زبان آن در مناطق شرقی، باز هم موقعیتش را به عنوان زبان عمومی از دست نداده، در کنار خلقِ آثار شکوهمند به زبانهای عربی و فارسی، باعث حفظ و قوام و دوام زبان خود شدند. هرچند که شعلههای این زبان بنا به اقتضای اجتماعی و سیاسی و دینی گاه به گاه شاهد تحولات و تغییراتی بوده، اما هرگز به افول نگراییده و خاموش نشده است. و نویسندگان در سدههای مختلف میراثداران فرهنگ کهن شدند و بر اساس مواریث معنوی درخور حالشان بر پهنة پهناور این ادبیات سهم خود را بخشیدند.
قابل ذکر که بخش عمده ای از ادبیات کهن ترکی به طور جبرانناپذیری از میان رفتهاست و این آثار گمشده نشان از خسارتهای هنگفت ادبی و فرهنگی دارد. بسیاری از آثار و دواوین و پدیدهها نیز در نسخههای خطی پراکنده در اقصی نقاط جهان، نمونههایی از خرمن شگفتانگیز آثار ادبی و مفاهیم فرهنگی آن ملت است. و به زعم ما توانسته، خدمت شایانی را به تمدن اسلامی و ایرانی بنماید.
پراکندگی موقعیت جغرافیایی ترکان بهخصوص ترکمن‌ها، مشکل را برای مرکزیت و محوریت یک فرهنگ دوچندان میکند و نسخههای خطی به جا مانده در کتابخانهها و موزههای معتبر جهان که به صورت پراکنده نگهداری می‌شود، مؤید سخن ماست. قصد و هدف کتاب، کنکاشی در زندگی و احوال شاعران ترکمن و بررسی آثار ایشان است، هرچند که تاریخ ادبیات ترکمن به زبانهای مختلف از جمله انگلیسی، فرانسوی، ترکی و ترکمنی به خط کریل روسی نگارش شده، اما این مجموعه، سعی دارد قلّههای اندیشه و احساس بشری شاعران ترکمن را بازآفرینی و برخی از شاعران که به سهم خود در غنای این اندیشه و احساس نقش داشتند را معرفی نموده، به بررسی آثار و احوال آنان بپردازد و در بررسی آثار و احوال شاعران به منابع اصلی که به زبانهای ترکی استانبولی، ترکمنی و آذری با خطوط لاتین، کریل روسی و عربی نگاشته شده، در دو دسته تحقیقی و متون اصلی می باشد، مراجعه شده است. خواه این دیوان در پاکستان و یا در قازان چاپ شده باشد و یا در استانبول و عشقآباد، برخی از شاعران خود صاحب دیوان بودند و شهرت جهانی دارند مثل نسیمی و یا برخی از شاعران به دلیل زندگی خاص و افکار بلندش مطرح بودند و صاحب دیوان نیستند و تنها چند نمونه از اشعار آن در دسترس بودند و یا اینکه برخی دارای سبک و سیاق خاص ادبی بودند مانند یونس امره و یا در شرایط محیطی و تاریخی ویژه قرار داشتند و شاهد رخدادهای تاریخی و وقایع بسیار بودند، چون برخوردار ترکمن و یا سیّدی و … . همه این شاعران درخور حوصله و بضاعت اندک علمی نگارنده مورد بررسی قرار گرفته است و این مجموعه میتواند نخستین تاریخ ادبیات ترکمنی باشد که به زبان فارسی تدوین و نگاشته شده است.
در انتخاب اشعار این مجموعه سعی شده است که از هر شاعر سه نمونه شعری برگزیده و ترجمه آن آورده شود. علاوه بر این که دربرگیرنده هزار و اندی سال شعر ترکمن بوده، سعی شده با در نظر گرفتن جوهر و اصالت شعری از انواع و موضوعات مختلف شعری چون نعت رسول اکرم (ص)، منقبت خاندان پیغمبر، مرثیه شهدای کربلا، وصف طبیعت، اشعار عارفانه و عاشقانه، حماسه، نمونههای واقعگرایانه از حوادث طبیعی، تاریخ و مرثیه، خالی نباشد. این نمونه های بدیع و بعضا شاهکار به صورت آزاد و شعر جدید ترجمه شده است. برخی ترجمه های منظوم و به شیوه شعر نو که مشاهده می شود، حاصل تلاش سالیان گذشته، به منظور گردآوری و نشر ترجمه ی اشعار ترکمنی بوده است و مقدر شد در این کتاب جای گیرد.
انشاءالله این کتاب جلد دوّمی خواهد داشت که به بررسی آثار و احوال شاعران معاصر به همراه نمونه هایی از اشعار آنان از قرن بیستم تاکنون خواهد پرداخت و آنچه که از شعر معاصر ترکمن در سالهای قبل ترجمه کردهام و شرح حال آنان که در مطبوعات چاپ شده است، در کتاب خواهد آمد.
در خاتمه نگارنده از راهنماییهای ارزنده استاد یعقوب رحیمی داشلی برون تشکر و قدردانی نموده، از عنایت و توجه استاد آنه دردی عنصری و عبدالحکیم مختومی و دیگر دوستان… و نیز از مجموعه دستاندرکاران همراه رایانه تشکر ویژه را دارد.
امانقلیچ شادمهر
لطفا از نوشتن نظرات خود به صورت حروف لاتین (فینگلیش) خودداری نمایید.
با توجه به آن که امکان موافقت یا مخالفت با محتوای نظرات وجود دارد، معمولا نظراتی که محتوای مشابه دارند، انتشار نمی‌یابند.
نظرات منتشر شده مخاطبین به منزله تایید یا رد آن توسط تورکمن‌نیوز نیست و تنها در جهت رعایت حقوق نظر دهندگان انتشار می‌یابد.