معرفی کتاب: سیری در تاریخ ادبیات ترکمن به قلم دکتر امان قلیچ شادمهر

سیری در تاریخ ادبیات ترکمن

(از دوران اسلام تا قرن ۱۳ هـ. ق/ ۲۰ میلادی)
امانقلیچ شادمهـر
ناشر: انتشارات ایل آرمان
طرح روی جلد: همراه سارلی
چاپ اول: ۱۳۹۰
شمارگان:

۱۰۰۰

این کتاب، شامل یک مقدمه و پنج فصل است. فصل اول به دوره ی قدیم و فصل دوم به ادبیات مشترک و فصل سوم به دوره ی انتقال و فصل چهارم به ادب کلاسیک ترکمن و آخرین فصل نیز به ادبیات کلاسیک اشاره دارد. برای اولین بار به زبان فارسی نگاشته شده و در زمینه ی تاریخ ادبی اندیشمندان ترکمن بیوگرافی مبسوطی را ارایه می دهد تا خوانندگان بر سرگذشت و تاریخ زندگانی و سبک نگارش و آثار تک تک این اندیشمندان آگاهی یابند. در مقدمه ی کتاب آمده است:
شعر گسترده و پرشاخه ترکی با چند هزار سال پیشینه، والاترین میراث کهن ترکی و شعر و ادب مکتوب ترکمنی با قدمت هزار سال و اندی یادگار یک فرهنگ و تمدن بزرگ است. با آن‎که یاوران این فرهنگ و تمدن از دیرباز دارای فرهنگ‏های متفاوت بودند، تحت تأثیر فاتحان عرب قرار گرفته، به تدریج در چهارچوب وحدت فکری و دینی اسلام نضج یافته، با فرهنگ ایرانی عجین شده‏اند. اما با این حال استقلال معنوی و فکری خود را حفظ کردند و آثاری گرانبها به عنوان دستاوردی از گنجینه‏های کهن تا به امروز به یادگار گذاشته‏اند. اقوام ترک با ظهور ادبیات فارسی و رشد و گسترش زبان آن در مناطق شرقی، باز هم موقعیتش را به عنوان زبان عمومی از دست نداده، در کنار خلقِ آثار شکوهمند به زبان‏های عربی و فارسی، باعث حفظ و قوام و دوام زبان خود شدند. هرچند که شعله‏های این زبان بنا به اقتضای اجتماعی و سیاسی و دینی گاه به گاه شاهد تحولات و تغییراتی بوده، اما هرگز به افول نگراییده و خاموش نشده است. و نویسندگان در سده‎های مختلف میراث‏داران فرهنگ کهن شدند و بر اساس مواریث معنوی‏ درخور حالشان بر پهنة پهناور این ادبیات سهم خود را بخشیدند.
قابل ذکر که بخش عمده ای از ادبیات کهن ترکی به طور جبران‏ناپذیری از میان رفته‏است و این آثار گمشده نشان از خسارت‏های هنگفت ادبی و فرهنگی دارد. بسیاری از آثار و دواوین و پدیده‏ها نیز در نسخه‏های خطی پراکنده در اقصی نقاط جهان، نمونه‏هایی از خرمن شگفت‏انگیز آثار ادبی و مفاهیم فرهنگی آن ملت است. و به زعم ما توانسته، خدمت شایانی را به تمدن اسلامی و ایرانی بنماید.
پراکندگی موقعیت جغرافیایی ترکان به‏خصوص ترکمن‏ها، مشکل را برای مرکزیت و محوریت یک فرهنگ دوچندان می‏کند و نسخه‏های خطی به جا مانده در کتابخانه‏ها و موزه‏های معتبر جهان که به صورت پراکنده نگهداری می‏شود، مؤید سخن ماست. قصد و هدف کتاب، کنکاشی در زندگی و احوال شاعران ترکمن و بررسی آثار ایشان است، هرچند که تاریخ ادبیات ترکمن به زبانهای مختلف از جمله انگلیسی، فرانسوی، ترکی و ترکمنی به خط کریل روسی نگارش شده، اما این مجموعه، سعی دارد قلّه‏های اندیشه و احساس بشری شاعران ترکمن را بازآفرینی و برخی از شاعران که به سهم خود در غنای این اندیشه و احساس نقش داشتند را معرفی نموده، به بررسی آثار و احوال آنان بپردازد و در بررسی آثار و احوال شاعران به منابع اصلی که به زبانهای ترکی استانبولی، ترکمنی و آذری با خطوط لاتین، کریل روسی و عربی نگاشته شده، در دو دسته تحقیقی و متون اصلی می باشد، مراجعه شده است. خواه این دیوان در پاکستان و یا در قازان چاپ شده باشد و یا در استانبول و عشق‏آباد، برخی از شاعران خود صاحب دیوان بودند و شهرت جهانی دارند مثل نسیمی و یا برخی از شاعران به دلیل زندگی خاص و افکار بلندش مطرح بودند و صاحب دیوان نیستند و تنها چند نمونه از اشعار آن در دسترس بودند و یا این‏که برخی دارای سبک و سیاق خاص ادبی بودند مانند یونس امره و یا در شرایط محیطی و تاریخی ویژه قرار داشتند و شاهد رخدادهای تاریخی و وقایع بسیار بودند، چون برخوردار ترکمن و یا سیّدی و … . همه این شاعران درخور حوصله و بضاعت اندک علمی نگارنده مورد بررسی قرار گرفته است و این مجموعه می‏تواند نخستین تاریخ ادبیات ترکمنی باشد که به زبان فارسی تدوین و نگاشته شده است.
در انتخاب اشعار این مجموعه سعی شده است که از هر شاعر سه نمونه شعری برگزیده و ترجمه آن آورده شود. علاوه بر این که دربرگیرنده هزار و اندی سال شعر ترکمن بوده، سعی شده با در نظر گرفتن جوهر و اصالت شعری از انواع و موضوعات مختلف شعری چون نعت رسول اکرم (ص)، منقبت خاندان پیغمبر، مرثیه شهدای کربلا، وصف طبیعت، اشعار عارفانه و عاشقانه، حماسه، نمونه‎های واقع‎گرایانه از حوادث طبیعی، تاریخ و مرثیه، خالی نباشد. این نمونه های بدیع و بعضا شاهکار به صورت آزاد و شعر جدید ترجمه شده است. برخی ترجمه های منظوم و به شیوه شعر نو که مشاهده می شود، حاصل تلاش سالیان گذشته، به منظور گردآوری و نشر ترجمه ی اشعار ترکمنی بوده است و مقدر شد در این کتاب جای گیرد.
انشاءالله این کتاب جلد دوّمی خواهد داشت که به بررسی آثار و احوال شاعران معاصر به همراه نمونه‏ هایی از اشعار آنان از قرن بیستم تاکنون خواهد پرداخت و آنچه که از شعر معاصر ترکمن در سالهای قبل ترجمه کرده‏ام و شرح حال آنان که در مطبوعات چاپ شده است، در کتاب خواهد آمد.
در خاتمه نگارنده از راهنماییهای ارزنده استاد یعقوب رحیمی داشلی‏ برون تشکر و قدردانی نموده، از عنایت و توجه استاد آنه دردی عنصری و عبدالحکیم مختومی و دیگر دوستان… و نیز از مجموعه دست‏اندرکاران همراه رایانه تشکر ویژه را دارد.

امان‏قلیچ شادمهر

نوشتن دیدگاه