تورکمن نیوز - حسن قوجق: كشور ايران در نواحي خشك جهان قرار دارد. بخش كشاورزي در كشور متأثر از اين وضعيت مي‌باشد.
باتوجه به مدل‌هاي پيش‌بيني جهاني درباره افزايش شدت و تنوع تنفس‌هاي خشكي و گرما تا 2050 اهميت فوق‌العاده اين موضوع درحال و آينده بارز و مشخص مي‌باشد. هدف از ارائه اين مقاله با محوريت چالش‌هاي طبيعي در بخش كشاورزي جلب توجه كشاورزان براي مقابله و سازگاري با اين چالش‌هاي مهم در بخش كشاورزي و روشن‌تر شدن اثرات آن مي‌باشد.
تعريف تنظيم در يك جمله كوتاه عبارت است از: شرايط آب و هوايي يك منطقه در طول يك دوره بلند مدت. طبق تعريف نواحي تحت تنش خشكي به نواحي گفته مي‌شود كه ميزان بازرگاني ساليانه كمتر از500 ميليمتر باشد
ايران با متوسط بارندنگي ساليانه240 ميليمتر، جزء اين نواحي مي‌باشد. استان گلستان بر اساس پهنه‌بندي اقليم كشاورزي يونسكو در دو اقليم خشك، گرمسير و نيم خشك، نيمه گرمسير قرارگرفته است.
كشاورزي در اقليم خشك و گرمسير با ريسك بالاي50 درصد همراه است.
اين اقليم زمستان خشك با دماي10-0 درجه سليسيوس و تابستان خيلي گرم بالاي30 درجه سليسيوس دارد.
پراكنش باران در طول فصل زراعي بخصوص در اواخر فصل زراعي كه مرحله حساس رشد گياهان است از شاخصه‌هاي اين اقليم است. اين امر در زراعت ديم اهميت زيادي دارد.
كشاورزي در اقليم نيم خشك و نيم گرمسير باريسك 30- 25 درصد همراه است. اين اقليم هم زمستان خنك و تابستان گرم دارد.
از لحاظ موقعيت جغرافيايي شمال و شمال شرقي استان در محدودن اقليم نیمه گرمسير و نيمه شك قرار دارد.
ميزان بارندگي در كشور در هشت ماهه‌ي اول سال زراعي 94- 93 (تا پايان ارديبهشت ماه) 188 ميليمتر بوده كه نسبت به مدت مشابه سال زراعي گذشته 4/9 درصد و نسبت به مدت مشابه بلند مدت 2/16 درصد كاهش نشان ميدهد. در استان گلستان ميزان بارندگي در هشت ماهه اول سال زراعي94- 93 3/ 285 ميليمتر بوده كه نسبت به مدت مشابه سال زراعي گذشته 3/22 درصد و نسبت به مدت مشابه بلند مدت 29 درصد كاهش نشان ميدهد (سازمان هواشناسي ايران، 1394).
از طرفي ميانگين دما در طي اين هشت ماه نسبت به ميانگين بلند مدت در استان گلستان 5/1 – 6/0 درجه سليسيوس افزايش نشان ميدهد.
ميزان كاهش بارش نسبت به سال زراعي گذشته و بلند مدت و همچنين افزايش ميانگين دما نشان ميدهد. شاخص خشكي اقليم در استان گلستان افزايش يافته و اين روند ادامه‌دار مي‌باشد. اين موضوع در بخش كشاورزي در شرايط ديم خيلي مهمتر از كشاورزي در شرايط آبي مي‌باشد. چون كه كشاورزي در شرايط ديم شديدأ وابسته به بارش (مقدار و پراكنش آن) و دما در طول فصل زراعي مي‌باشد. خسارات ناشي از تنش‌هاي محيطي كه شامل خشكي، گرما، شوري و سرما نمي‌باشند به صورت دقيق در مقالات بعدي برسي خواهند شد.
ميزان رشد و عملكرد گياهان زراعي و باغي به طوركلي تحت تأثير دو عامل
1- ژنتيكي كه به خصوصيات منحصر به فرد گياه مربوط بوده و از يك نسل به نسل ديگري منتقل مي‌شود (پتانسيل ژنتيكي)
2- محيطي كه اين عوامل به تظاهر صفات زنتيكي درهر گياه نقش اصلي را ايفا مي‌كند.
به طوركلي فقدان يا كمبود هر يك از عوامل محيطي مي‌تواند رشد گياهان را دچار اختلال يا توقف نماييد.
در مورد تعريف تنش‌هاي محيطي بايد گفت، وضعيتي است كه خشكي و يا گرما به اندازه‌اي بالا است كه موجب بروز صدمات جبران ناپذير به گياهان مي‌شود. تدام اين تنش‌ها مهم‌ترين مسئله و مخرب‌ترين عامل مي‌باشد. تنش‌هاي محيطي به عنوان عامل اصلي، عملكرد محصولات كشاورزي را درحدود 71 درصد كاهش مي‌دهند.
با توجه به محدوديت شديد آبي در اكثر مناطق ايران، تنش خشكي به عنوان مهم‌ترين چالش تأثيرگذار در بخش كشاورزي شده است. اين چالش به دو صورت كلي اثر مي‌گذارد.
1- تأثير در طول فصل زراعي به علت عدم تأمين آب مورد نياز براي رشد گياهان كه در شرايط ديم اهميت پيدا مي‌كند.
2- از طريق كاهش و كوچك شدن سفره‌هاي زيرزميني آب و ذخيره آب سر‌هاي ذخيره‌اي آب كه منبع تأمين آب در بخش كشاورزي در شرايط آبي مي‌باشند. هر چند گياهان در دوره تكامل خود به خشكي سازگار شدند. ولي به دليل وجود نوسانات و تنوع شرايط محيطي، خشكي هنوز هم عمده‌ترين محدوديت در توليد محصولات كشاورزي است. پاسخ گياه به تنش‌هاي محيطي به سه صورت مقاومت، حساسيت، پرهيز مي‌باشد.
در صورت مقاومت، پديده اقليم‌پذيري، ريشه و توليد را خواهيم داشت. پرهيز از تنش نيز به بقاء منجر مي‌شود. درصورت حساسيت پديده پيري و مرگ گياه رخ ميدهد.
اخيرا مساله گرم شدن كره زمين مطرح شده است كه خود اهميت تنش گرما را افزايش ميدهد. در اين استان پيش‌بيني شده كه مياينگين دماي جهاني ازسال1880 تا 2020 از9/33 درجه سليسيوس به 8/14 درجه سليسيوس افزايش مي‌يابد.
تشخيص علت اصلي كاهش عملكرد وقتي كه تنش‌هاي گرما، خشكي هم‌پوشاني داشته باشند مشكل است. اين دو تنش محيطي آثار خسارت بار و نامطلوب مشتركي روي گياه دارند كه مي‌توان به موارد زير اشاره نمود.
1- كاهش درصد سبز مزرعه
2- كاهش تعداد پنجه به علت كاهش دور و رشد و رطوبت خاك
3- تسريع در انتقال گياه از مرحله رويش به زايش
4- خشك شدن سريع برگ‌‌ها
5- كاهش وزن دانه
6- تشديد اثرات مخرب تنش شوري روي گياه.
در نهايت بايد اشاره بكنيم كه از جنبه‌هاي مهم تغيير اقليم به موارد زير مي‌توان اشاره نمود.
(پایان بخش اول)
مقاله تخصصی کشاورزی از : حسن قوجق
پژوهشگر مركزتحقيقات كشاورزي و منابع طبیعي استان گلستان- ايستگاه تحقيقات كشاورزي‌گنبد
لطفا از نوشتن نظرات خود به صورت حروف لاتین (فینگلیش) خودداری نمایید.
با توجه به آن که امکان موافقت یا مخالفت با محتوای نظرات وجود دارد، معمولا نظراتی که محتوای مشابه دارند، انتشار نمی‌یابند.
نظرات منتشر شده مخاطبین به منزله تایید یا رد آن توسط تورکمن‌نیوز نیست و تنها در جهت رعایت حقوق نظر دهندگان انتشار می‌یابد.